مدیرالنفیسه

                           بسم الله الرحمن الرحیم

حادثه عاشورا از چند منظر قابل توجه و بررسی است. یکی از منظر‌هایی که می‌توان این حادثه را مورد توجه قرار داد بروز و ظهور دو طیف از انسان‌ها در این حادثه است:
 

انسان‌های حرّ و آزاده
انسان‌های واداده و برده.

وقتی قیام امام حسین علیه السلام را بررسی می‌کنیم، میبینیم که از آغازین روز حرکت آن حضرت از مدینه تا آخرین لحظات حیات شریف آن حضرت از این دو مفهوم، سخن به میان آمده است.
مخفی نماند که بردگی انسان به گونه‌های مختلفی قابل مشاهده است.
گروهی از ترسِ از دست دادنِ کمترین امکانات رفاهی و مادی و عافیت طلبی، تن به ذلت داده و زیر بار سلطه و ستم مستبدان عالم، سر خم میکنند. سرسپردگی بنی اسرائیل، در مقابل فرعون و فرعونیان، نمونه بارزی از اینگونه بردگی است؛ کسانی که به تعبیر امیرالمومنین علیه السلام از ترس خوارى به استقبال ذلت و خواری می‌روند.
برخی دیگر بنده هوا و خواهش‌های خویش هستند و عقل و ارزش‌های انسانی خود را در چنبره هوا‌های نفسانی خویش اسیر کرده اند. قرآن کریم در مورد این افراد چنین می‌فرماید: «پس آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده‏اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسى او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمى‏گیرید؟»

براستى چه بت خطرناکى است هوى پرستى که تمام درهاى رحمت و طرق نجات را به روى انسان مى‏بندد و چه گویا و پرمعنى است حدیثى که از پیغمبر گرامى اسلام صلّى اللّه علیه و اله نقل شده: «هرگز در زیر آسمان، معبودى منفورتر از هواى نفس، در نزد خدا، پرستش نشده است»! چرا که بتهاى معمولى موجوداتى بى‏خاصیتند، ولى بت هوى و هوس اغوا کننده، و سوق دهنده به سوى انواع گناه و انحراف است. هواپرستى، مهم‌ترین وسیله هدایت را که درک صحیح حقایق است از انسان مى گیرد و پرده بر چشم و عقل آدمى مى افکند.

آری برخی افراد به هوای بدست آوردن مال و منال و یا رسیدن به پست و مقام و یا بهرهمندی از شهوات و لذایذ مادی، اسیر و برده نفس خود می‌شوند.

اما اگر بخواهیم همه این عوامل را در یک عنوان خلاصه کنیم باید بگوییم دلبستگی و وابستگی به دنیا و زندگی مادی، مهمترین عامل وادادگی و اسارت انسان است. همین نکته را به خوبی می‌توان از فرمایش امام حسینعلیه السلام استفاده نمود.

در تاریخ طبری آمده که امام حسین از جاى خود کوچ کرد و در روز دوم محرم سال ۶۱ هجرى وارد کربلا شد. در این هنگام رو به اصحاب خود نمود و فرمود:

«مردم بنده دنیایند و دین بر سر زبانهاى آن‌ها آویزان است که آن را مى‏چرخانند بر محور زندگى خود، وقتى بوسیله بلا آزمایش شدند دین‏داران کم خواهند بود.»

بزرگ پرچمدار عاشورا در حساس‏ترین لحظات از دشمن تجاوزکار مى‏خواست که اگر به دین، آیین پایبند نیست، آزادمنش باشد. روایت گران حادثه عاشورا این چنین نقل می‌کنند که:

واى بر شما اى پیروان آل ابو سفیان، اگر شما دین ندارید و از حساب روز قیامت نمى‏ترسید، پس دست کم در دنیاى خود آزاد مرد باشید.»
به همین جهت می‌توان گفت که یکی از بلندترین دعوت‌های امام حسین علیه السلام دعوت به آزادی روح انسان و آزادگی است. همانگونه که یکی از اهداف مهم بعثت انبیاء الهی و پیامبر اسلام علیهم السلام نیز، دعوت به آزاد شدن از قیود و وابستگی هاست.

«.. [همان پیامبرى که‏]آنان را به کار پسندیده فرمان مى‏دهد، و از کار ناپسند باز مى‏دارد، و براى آنان چیزهاى پاکیزه را حلال و چیزهاى ناپاک را بر ایشان حرام مى‏گرداند، و از [دوش‏]آنان قید و بندهایى را که بر ایشان بوده است برمى‏دارد…»

شاید به همین جهت است که قیام امام حسین علیه السلام برای همه آزادگان و آزاد اندیشان جهان الهام بخش است تا آنجا که گاندی رهبرآزدایخواهان هندوستان می‌گوید: مبارزه خود علیه استعمار انگلیس را از حسین علیه السلام آموختم که چگونه در برابر استبداد مقاومت کرد. همچنین نلسون ماندلا در این زمینه می‌گوید: امام حسین علیه السلام برای او که در برابر نژادپرستی سفیدپوستان آفریقای جنوبی مقاومت می‌کرد الهام‌بخش بود.

حجت الاسلام رسولی محلاتی

بهترین واکسن های کرونا

این روزها «تزریق واکسن کرونا» تیتر یک خبرها در هر نقطه از جهان است. در این دو سال اخیر، بیماری کرونا جان بسیاری از انسان ها را گرفت و بسیاری دیگر نیز متحمل آسیب های جبران ناپذیر جانی و مالی شدند. اما خوشبختانه، با تلاش های بی وقفه دانشمندان در سرتاسر جهان، هم اکنون واکسن کرونا کشف شده و مردم دنیا در حال واکسیناسیون و ایمن شدن در مقابل این بیماری خطرناک هستند. با توجه به اینکه کشورهای مختلفی موفق به ساخت واکسن کرونا شده اند هم اکنون، واکسن های متعددی در اختیار مردم قرار گرفته است. این امر از سویی موجب تسریع در روند واکسیناسیون می گردد. اما از سوی دیگر باعث شده است همواره این سؤال که بهترین واکسن کرونا کدام است، ذهن مردم را درگیر کند. بدون شک هرکسی دوست دارد بهترین و مطمئن ترین واکسن جهان را انتخاب نماید. با ما همراه باشید تا به این سوال مهم پاسخ دهیم.

انواع واکسن کرونا و نحوه عملکرد آنها جهت ایمن سازی بدن

واکسن کرونا ماده ای بیولوژیکی است که با ورود به بدن، سیستم ایمنی بدن را با ویروس بیماری زای اصلی آشنا کرده و آن را جهت دفاع در برابر این ویروس آماده سازی می کند. در گذشته تنها از ویروس ضعیف شده و یا کشته شده جهت ساخت واکسن استفاده می شد. اما امروزه دانشمندان روش ها و تکنولوژی های مختلف دیگری را هم به کار می برند. همین امر موجب می شود که با تنوع زیادی مواجه باشیم. به طوری که تا به امروز بیش از ۲۸۹ پروژه ساخت واکسن کرونا به سازمان بهداشت جهانی معرفی شده و در مراحل مختلف تولید واکسن و آزمایش آن قرار دارند. بد نیست با برخی از مهمترین انواع واکسن کرونا و نحوه تهیه آنها آشنا شوید:

واکسن کرونا ژنتیکی
استفاده از ماده ژنتیکی ویروس کرونا جهت تولید واکسن از جمله اولین و به قولی، بهترین روش هایی بود که در این راستا به کار گرفته شد. در این روش، بخشی از قسمت ژنتیکی ویروس (RNA) به صورت کد گذاری شده وارد بدن می شود. سلول های میزبان از این مواد جهت ساخت پروتئین استفاده کرده و آن را در حافظه خود ذخیره می نمایند. واکسن های «فایزر» و «مدرنا» به این روش ساخته شده اند. قیمت مناسب، آماده سازی سریع و نیاز به نگهداری در دماهای بسیار پایین (۱۶- تا ۱۸- درجه سلسیوس) از جمله خصوصیات این نوع واکسن ها می باشد.

واکسن کرونا ناقل
در این روش از ساخت واکسن کرونا از یک ویروس بی خطر مانند ویروس سرماخوردگی به عنوان پوششی جهت انتقال مواد ژنتیکی ویروس کرونا به بدن استفاده می شود. سیستم ایمنی به تولید آنتی بادی و مبارزه با این ویروس و همچنین تولید سلول های حافظه می پردازد. چنانچه در آینده ویروس بیماری وارد بدن شود، بدن توانایی شناسایی آن و دفاع از خود را خواهد داشت. «واکسن آسترازنکا»، «جانسون و جانسون» و «اسپوتنیک» با این روش تولید شده اند. شایان ذکر است که این نوع از واکسن، ایمنی بسیار قوی در برابر کرونا ایجاد می کند. در ضمن می توان آن را در دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری دارد.

واکسن کرونا پروتئینی
واکسن پروتئینی کرونا قسمت های پروتئینی ویروس کرونا (به صورت کامل یا قطعه ای از آنها) را وارد بدن می کند. سیستم ایمنی بدن، این عوامل را شناسایی کرده و به مبارزه با آنها می پردازد. بدین نحو، آنها را به حافظه خود می سپارد و توانایی شناسایی آنها در آینده نیز فراهم می گردد. واکسن «نواواکس» نمونه ای از واکسن های کروناست که به این شیوه تولید شده است.

واکسن کرونای ضعیف شده
ساخت واکسن با استفاده از ویروس ضعیف شده یک بیماری، روشی است که جهت تهیه بسیاری از واکسن ها به کار رفته است. در این نوع از واکسن ها همانطور که از نامش پیداست، ویروس ضعیف شده کرونا که قادر به بیماری زایی نیست به بدن تزریق می شود. شایان ذکر است که تا به حال واکسن کرونایی که با این روش ساخته شده باشد مجوز آزمایش و تولید دریافت نکرده است.

واکسن کرونای غیرفعال شده
نوع دیگری از واکسن است که با استفاده از ویروس کرونای غیرفعال یا کشته شده ساخته می شود. با ورود این ویروس ها به بدن، سیستم ایمنی شروع به دفاع کردن از خود و همچنین ذخیره اطلاعات ویروس در حافظه ایمنی بدن می کند. واکسن های «سینوفارم» و «کواکسین» و «کووبرکت» از جمله نمونه هایی هستند که با این روش تولید شده اند. از خصوصیات این واکسن ها قابلیت نگهداری در دمای یخچال و بازه زمانی بیشتر می باشد.

سایر مواد و ترکیبات موجود در واکسن های کرونا

عامل سازنده انواع واکسن ها یا به عبارتی آنتی ژن های به کار رفته در آنها را برای شما برشمردیم. اما آیا واکسنی که به ما تزریق می شود به طور خالص ارائه می شود و یا به عبارتی، تنها در برگیرنده ویروس غیرفعال یا بخشی از آن است؟ در پاسخ باید بگوییم خیر. مواد و ترکیبات دیگری نیز درون این واکسن ها وجود دارند که به افزایش اثرگذاری و همچنین طول دوره نگهداری واکسن کمک می کنند. برخی از این مواد عبارتند از:

مواد نگهدارنده: جهت جلوگیری از آلوده شدن واکسن در هنگام باز شدن
تثبیت کننده ها: جهت جلوگیری از واکنش های شیمیایی مختلف
سورفاکتانت ها: جهت ترکیب سازی و جلوگیری از ته نشین شدن مواد
رقیق کننده ها: جهت رقیق سازی واکسن پیش از تزریق (معمولا از آب استریل استفاده می شود.)

عوارض واکسن کرونا

همه واکسن ها ممکن است عوارضی در پی داشته باشند. واکسن کرونا نیز از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین نباید انتظار داشته باشید واکسن کرونا هیچ گونه عوارضی از خود نشان ندهد و یا به دنبال واکسن بدون عارضه کرونا بگردید. عوارض احتمالی این واکسن ها معمولا خفیف بوده و در طی چند روز برطرف می شوند. از جمله عوارض بعد از تزریق واکس کرونا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

درد در ناحیه تزریق واکسن
تب
لرز
بدن درد
سردرد
خستگی و بی حالی
توجه داشته باشید که تنگی نفس، درد قفسه سینه و یا مشکل در گفتار از عوارض واکسن کرونا نیستند. چنانچه چنین علائمی داشتید و یا عوارض عادی واکسن بیش از دو تا سه روز به طول انجامید با پزشک در میان بگذارید. برای اطمینان خاطر از سلامت عزیزانی که واکسن دریافت کرده اند می توانید از خدمات پرستاری پس از تزریق کرونا استفاده کنید.

آیا واکسن می تواند ما را به بیماری کرونا مبتلا سازد؟

همانطور که قبلا نیز ذکر شد، هیچ کدام از واکسن های کرونایی که در حال تزریق هستند حاوی ویروس زنده و فعال کرونا نمی باشند. بنابراین امکان این که شما را به این بیماری مبتلا سازند وجود ندارد. پس مطمئن باشید که با تزریق واکسن کرونا، بیمار یا ناقل نخواهید شد. اما این را هم به خاطر داشته باشید که به دلیل همه گیری کرونا و همچنین جهش های پی در پی آن، واکسن شما را به صورت صددرصد از ابتلا به این بیماری مصون نمی دارد. به همین دلیل توصیه می شود حتی پس از تزریق واکسن، علی الخصوص تزریق تنها یک دوز، همچنان پروتکل های بهداشتی را رعایت کنید. در صورت نیاز می توانید از پرستار بیمار کرونا کمک بگیرید. از جمله وظایف این پرستاران عبارتند از:

نگهداری و مراقبت از بیماران کرونایی: مراقبت از بیماران و انجام خدماتی همچون تزریق سرم و آمپول، کنترل قند خون، فشار خون و… در منزل و بدون نیاز به مراجعه به مراکز پزشکی انجام می شود.
خدمات قبل از واکسیناسیون: شامل اقداماتی همچون تست های مورد نیاز و بررسی شرایط فرد قبل از تزریق واکسن می شود. برای مثال تست کرونا و بررسی سوابق پزشکی جهت تشخیص آنکه آیا فرد می تواند واکسن دریافت کند یا خیر.
خدمات پس از واکسیناسون: خدماتی همچون نگهداری از سالمند واکسینه شده و کنترل عوارض احتمالی واکسن را در بر می گیرد. پرستار با تجربه ای که دارد می تواند بهترین اقدامات را در مواقع لازم انجام دهد.

کدام واکسن را انتخاب کنم؟

همه واکسن هایی که هم اکنون در ایران و بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرند دارای تأییدیه رسمی از سازمان بهداشت جهانی بوده و تأثیر بسزایی در پیشگیری از ابتلا به این بیماری دارند. در ضمن تقریبا تمام آنها عملکرد مشابهی دارند و با وارد کردن ویروس ضعیف شده، کشته شده و یا قسمت های ژنتیکی و پروتئینی آن به بدن موجب تحریک سیستم دفاعی بدن شده و آن را برای مبارزه با ویروس های واقعی آماده سازی می کنند. ممکن است درصد ایمن سازی آنها کمی متفاوت باشد و یا تفاوت هایی در نوع ساخت، شرایط نگهداری و… داشته باشند. حتی احتمال بروز عوارض نیز وجود دارد. اما مطمئن باشید که دریافت واکسن از هر نوعی که باشد بهتر از امتناع از تزریق آن است.

در حقیقت باید گفت: بهترین واکسن کرونا برای شما، در دسترس ترین آنهاست. چرا که اولا ایمن سازی بدن حتی به اندازه کم، بسیار بهتر از عدم دریافت واکسن است. از سوی دیگر، همانطور که می دانید، کرونا هر روز قوی تر شده و با جهش های متعدد، چهره های جدیدی از خود را نشان می دهد. چنانچه مردم جهان، همکاری لازم جهت دریافت واکسن کرونا را انجام ندهند ممکن است دیگر موفق به مهار این بیماری نشویم.

در آستانه ماه محرم و همزمان با تشدید شیوع ویروس و گسترش خطرآفرین ابتلا به کرونا، دوباره بحث برپایی یا تعطیلی مجالس حسینی بالا گرفته است.
از سویی در ضرورت اقامه عزای سیدالشهدا و احیای شعائر مذهبی و مناسک آیینی تردید و شک نیست و همه ما مکتب عاشورا را روح معارف دین و اساس فرهنگ خود می دانیم. از سوی دیگر خطر انتقال ویروس از طریق حضور جمعیت در مجالس و ازدحام محافلی که همیشه رونق دارد، همه را نگران ساخته است.

کسانی که بر اقامه مجالس -حتی در وضعیت نگران کننده فعلی- اصرار دارند می گویند هر هزینه ای لازم باشد باید برای حفظ این مجالس پرداخت و باید کوشید که این پرچم بر زمین نیافتد و با دلخوری و آزردگی می پرسند که چرا راههای سفر به شمال و ترکیه و ارمنستان باز است، ولی تا پای مجالس مذهبی به میان می آید، عده ای از محدودیت های کرونایی حرف می زنند؟

در مقابل عده ای پاسخ می دهند که رفتار فردی کسانی که به شمال سفر می کنند را نمی توان با موضوعی عمومی که صبغه دینی و عنوان مذهبی دارد مقایسه کرد، زیرا اولا آسیب مجالس دینی به همه حاضران و دیگران خواهد رسید و ثانیا اینجا هر اتفاقی بیافتد به پای دین و مذهب و مسایل اعتقادی نوشته می شود.

در این میان چیزی که خطرناکتر از اصل موضوع به نظر می رسد، دوگانه سازی موافق و مخالف بر اساس گرایشهای اعتقادی است و ترویج این گزاره که اگر کسی موافق بود معتقد بوده و اگر مخالفت کرد اعتقاد ندارد یا در باطنش مشکلی هست!

ایجاد این فضای دوقطبی نه برای سلامت جامعه و ثبات اجتماعی، بلکه برای همان شعایر مذهبی و مجالس حسینی نیز خطرناک است!

باورهای مذهبی و گرایش قلبی به سیدالشهدا و محبت آن حضرت و مشارکت در محافل حسینی، قرنهاست که در میان مردم ریشه دارد و حتی کسانی که اعتقاد و التزام دینی هم ندارند، در ماه محرم خود را در حال و هوایی متفاوت می بینند. آنچه در طول قرنها دین را حفظ کرده همین دلبستگی های قلبی و عاطفی است، نه مباحث علمی و استدلال های کلامی و کتابهای نظری داخل کتابخانه ها و حوزه ها و محافل درسی. 

اگر امروز شعله های سوزنده این دوقطبی ویرانگر و خطرناک، به آب تدبیر و تعقل خاموش نشود، خدا می داند که چه بر سر خرمن باور و دلبستگی مردم خواهد آورد و چگونه سرمایه ای را که قرنها گرد آمده، یکباره خواهد سوزاند.

کسانی که بر ضرورت مراعات ضوابط بهداشتی و محدودیت برپایی مجالس اصرار دارند، نه تنها مخالف اصل موضوع نیستند، بلکه بعضا با مبنای شرعی و دینی و از خاستگاه دلبستگی شدید به این مساله و برای حفظ ضوابط دینی سخن می گویند.

به راحتی می توان مجالس حسینی را برگزار کرد و ضوابط بهداشتی را هم رعایت نمود، چنان که سال گذشته هیأت های مذهبی تجربه هایی موفق و نمونه هایی قابل افتخار در این زمینه داشتند.

الگوهایی مانند المپیک ژاپن که همه برنامه ها را بدون حضور تماشاگران با موفقیت اجرا کرد و ظرفیت های گسترده و رو به توسعه فضای مجازی هم می تواند در این زمینه بسیار راهگشا باشد.    

فضای عمومی شهر و محیط اجتماعی نیز با تبلیغات محیطی و پرچم های عزا و لباس عزای مردم همچنان حسینی و عاشورایی خواهد بود و تجربه نشان داده است که حتی پیروان ادیان دیگر و اقلیت های دینی و مذهبی نیز در این ایام همراه و همدل با هموطنان خود سوگوار سالار شهیدان هستند. 

محمدرضا زائری

ممکن است از رئیس جمهور شدن سید ابراهیم رئیسی خوشحال باشیم یا شاید، بسیار خوشحال باشیم، اصلاً ممکن است در پوست خود نگنجیم یا حتی دچار ذوق زدگی شویم اما همه ی این‌ها و بیشتر از این‌ها نباید باعث شود حد و مرزها را فراموش کنیم، چارچوب‌ها را ننگریم و جایگاه‌ها را پاس نداریم.
در جهت مخالف نیز ممکن است، ناخرسند باشیم از رئیس جمهور شدنِ رئیسی یا اساساً او را مستحق چنین جایگاهی ندانیم، بازهم باید گفت این‌ها نمی‌تواند دلیلی بر برخی رعایت نکردن‌ها و عبور از حد و مرزها باشد.
شانزده سال پیش در چنین روزی، محمود احمدی‌نژاد نامی مسئول تشکیل نهمین دولت در جمهوری اسلامی ایران شد. آن روزگار نیز عده‌ای سر از پای نمی‌شناختند گویی برای ابد پیروزی را در مشت خود می‌دیدند، تعریف‌ها و تمجیدها و عبارت‌ها و اوصافی روی جلد روزنامه‌ها نشست که اگرچه قابل تامل بود اما چون کسی قدرت تماشای هشت سال بعد را نداشت باعث نگرانی نیز نشد.کاری به مصداق‌ها و نمونه‌ها نداریم اما «معجزه ی هزاره ی سوم» فقط یکی از آن‌ها بود. بسیاری در آن زمانه و لای آن تعریف‌ها و تمجیدها شاید صادقانه‌ترین درونیات خود را بروز می‌دادند و شاید به آن چه می‌گفتند اعتقاد راسخ داشتند اما هرگز حسابِ طرف مقابل خود را در توان و تحمل ظرفیت‌های شخصیتی، محاسبه نکردند که اگر طاقت نیاورد، اگر نتوانست، اگر از مسیر خود خارج شد و…
از روزی که رئیسی در انتخابات 28 خرداد به عنوان نامزد پیروز معرفی شد یکی از توصیه ها، تذکرها و یادآوری‌ها این بود که دولت سیدابراهیم رئیسی، دولت سومِ احمدی‌نژاد نشود. خیلی‌ها نوشتند که می‌شود و خیلی‌ها معتقد بودند که رئیسی خود را در چنین چاه ویلی نخواهد انداخت که این فقره من بعدِ رونمایی از کابینه و شاید در ادامه ی راه بر همگان مشخص شود اما فی الحال نگرانیم از برخی ادبیات و لحن و عبارت ها، برخی تعریف و تمجیدها که دوباره مقدس‌سازی نکنیم، بر عرش ننشانیم که چاره، بر فرش کشانیدن باشد، این که وظیفه داریم به رئیس جمهور کمک کنیم ارتباطی به «رئیسی بودگی» یا«روحانی بودگی» رئیس جمهورِ وقت ندارد یعنی عوام ننشینند و محاسبه کنند که چطور برای روحانی«ز منجنیق فلک سنگ فتنه می‌بارید» اما برای رئیسی «جنات تجری من تحت الانهار…»؟! شاید اگر بگوییم یا بهتر است که این گونه اظهار داریم که در چارچوب قانون وظیفه داریم، بر اساس قوانین باید و… به صواب و ثواب نزدیک‌تر باشد که بیاییم و بگوییم همه وظیفه داریم به رئیسی کمک کنیم! بله وظیفه داریم اما در چارچوب قوانین نه ذره‌ای بیش و نه ذره‌ای کم.

سخن دیگر این که وقتی بیاییم با گفتاری آمرانه به رئیسی بگوییم: «اولویت رئیسی باید همکاری با روسیه و چین باشد» قطعا اسمش مشورت دادن نیست، دخالت است و دخالت در امور یک رئیس جمهوری که هنوز ساعات نخست کاری خود را پشت سر می‌گذارد چندان پسندیده نیست!
در نهایت امیدواریم دولتِ رئیسی، دولت رئیسی باشد، نه ادامه ی دولت روحانی و نه دولت سوم احمدی‌نژاد اما، کمک کنیم و در کنار دعا برای موفقیت دولت سیزدهم، از سید ابراهیم رئیسی، محمود احمدی‌نژاد نسازیم؛ همانی که قرار بود معجزه ی هزاره ی سوم شود اما روی خیلی‌ها را سفید کرد!
 

تصمیمات و ترورهایی که در گرمابه‌ها انجام گرفت

در طول تاریخ، بسیاری از تصمیم‌گیری‌های سیاسی و ترورها در گرمابه‌ها انجام می‌گرفت و در این مکان عمومی جلسات شاهنامه‌خوانی و مجالس خانوادگی برگزار می‌شد
مورخان می‌گویند که نخستین حمام‌های عمومی دنیا، در خاورمیانه ساخته شد؛ یعنی اولین اقوامی که به فکر ایجاد حمام‌های عمومی افتادند، در این منطقه زندگی می‌کردند. در واقع، فرهنگ ساخت حمام عمومی از خاورمیانه به اروپا رفت و بعدها در روم رایج شد.برخی باستان شناسان، بر اساس بقایای آثار تاریخی موجود در تخت جمشید و دیگر نواحی ایران، اعتقاد دارند که در سرزمین ما، از سه هزار سال قبل، گرمابه‌های عمومی فعال بوده و به مردم خدمات ارائه می‌داده است؛ بنابراین، اگر منصف باشیم، باید بگوییم که صنف شریف حمامی که این روزها با گسترش حمام‌های خانگی، به شدت رو به افول است، از قدیمی‌ترین اصناف خدماتی فعال در ایران محسوب می‌شود. تعداد حمام‌های عمومی در ایران، به ویژه پس از ورود اسلام و تأکید این دین الهی بر پاکیزگی، به شدت افزایش یافت؛ طبق گزارش تاورنیه، گوهرشناس فرانسوی که در دوره صفویه به ایران آمد،فقط در اصفهانِ 400 سال قبل، 157 حمام عمومی فعال وجود داشت و این، برای شهری با جمعیتی حدود 500 هزار نفر، یک آمار فوق‌العاده است و نشان می‌دهد که ایرانی‌ها چقدر به نظافت و پاکیزگی اهمیت می‌دادند. با این حال، حمام رفتن ایرانی‌ها فقط برای نظافت و پاکیزگی شخصی نبود؛ به تدریج و در طول تاریخ، نه فقط در ایران، بلکه در همه جای دنیا، حمام‌های عمومی کاربردهای چندمنظوره پیدا کرد. کاربردهایی که اصولاً با ذات کاربری حمام، یعنی شست‌وشو، ارتباطی نداشتند. 

انحصار حمام‌سازی

شاید جالب باشد که بدانید درآمد هنگفت ناشی از گرمابه‌داری در قرون اولیه اسلامی، چنان که«بلاذری» در«فتوح‌البلدان» آورده‌ است، باعث می‌شد که امتیاز ساخت آن هم در اختیار هر کسی قرار نگیرد و حاکمان، معمولاً آن را به افراد معتمد خود می‌سپردند؛ البته این مشی و روش، با مسائل امنیتی آن دوران هم ارتباط داشت؛ همه قصرهای حکومتی حمام نداشتند و به علاوه، گاهی حاکم هوس می‌کرد که در حمام شهر، جایی که به مراتب گرم تر از حمام قصر بود، استحمام کند. با این حال، این رسم، یعنی سخت گیری در واگذاری امتیاز ساخت حمام عمومی، به تدریج از رونق افتاد و در دوره‌های بعد، هزاران حمام در سراسر ایران ساخته شد که بخش مهمی از آن ها، موقوفه بودند. معمولاً در هر محله چند حمام وجود داشت که از نظر ساخت، موقعیت و خدمات با یکدیگر فرق داشتند و هزینه استفاده از آن ها، بر همین اساس تغییر می‌کرد؛ به همین دلیل، ما در ادوار مختلف تاریخی، حمام‌های اعیانی و عامیانه داریم.

جایگاه میتینگ‌های سیاسی

گفتیم که استفاده از حمام در تاریخ ایران و البته بیشتر نقاط جهان، فراتر از شست‌وشو و پاکیزگی بود. تاسیتوس، مورخ و سناتور رومی در کتاب تاریخ خود از جلسات محرمانه‌ای سخن به میان می‌آورد که با دیگر سیاستمداران رومی، در حدود سال 100 میلادی، در حمام‌های مجلل رُم برگزار می‌کرده‌ است. در ایران نیز، معمولاً فضای نخست حمام عمومی، یعنی رختکن، چنان ساخته می‌شد که در چهار ایوان روبه‌روی یکدیگر، امکان نشستن و گپ زدن فراهم بود. نمونه‌ای از این سبک معماری را می‌شود درحمام مهدیقلی‌بیگ مشهد که قدمت اش به دوره صفویه می‌رسد، دید.سیاستمداران ایرانی، حمام را مکان خوبی برای مذاکره و نقشه‌کشیدن می‌دانستند.با این حال،کاربری حمام برای سیاستمداران،وسیع‌تر از گپ و گفت بود و گاهی می‌شد با استفاده از فضای پر از بخار و تاریک آن ها،به زندگی رقیبان سیاسی یا افرادی که مانعی بر سر راه محسوب می‌شدند، خاتمه داد؛ فضل بن سهل، وزیر مأمون عباسی در حمام عمومی سرخس کشته شد و چنان‌ که معروف است و می‌دانید، امیرکبیر هم در حمام فین کاشان به شهادت رسید. البته این‌ها تنها نمونه‌های قابل ارائه نیستند؛ مرداویج بن زیار (در سال 323ق)، خلفای عباسی «معتز» (255ق)، «مستنجد» (566) و «الظاهر»، داوود بن محمود بن ملک شاه سلجوقی و حتی بغداد خاتون همسر ابوسعید، ایلخان مغول، در حمام ترور شدند و به قتل رسیدند. البته به افرادی مانند سلطان محمود غزنوی هم در حمام سوءقصد شد ولی خب، از این مهلکه جان به در بردند!  در دوره مشروطه و پس از شکل‌گیری احزاب در ایران، اعضای اصلی هر حزب، از حمام‌ها به عنوان مقر گفت‌وگوها و چانه‌زنی‌های حزبی استفاده می‌کردند؛ البته به صورت محرمانه و گاهی با قرق کردن حمام! نقل است که اعضای انجمن باغ میکده که برخی از آن ها روابط و سوابق مشکوکی داشتند هم، گاه در حمام به بحث و مناظره می‌پرداختند. 

مرکز تفریحات سالم

اما برای مردم عادی،کاربری حمام،صرف نظر از شست‌وشو و پاکیزگی،بیشتر معطوف به سرگرمی و وقت گذرانی بود.تا همین 70،80 سال قبل، مراسمی مانند «حنابندان» که پیش از عروسی برگزار می‌شد، خیلی‌ها را به حمام می‌کشاند و منبع درآمد حمامی و دلّاک بود؛ در واقع از حمام به عنوان تالار پذیرایی استفاده می‌کردند. برخلاف امروزه که معمولاً استحمام ما کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و برخی سر و ته آن را در یک ربع جمع می‌کنند و اسمش را دوش گرفتن می‌گذارند، رفتن به حمام عمومی، دست کم سه چهار ساعتی وقت می‌گرفت و افراد، بیشتر وقت خود را به صحبت کردن و خوردن میوه و تنقلات می‌گذراندند تا به اصطلاح، چرک تن شان خیس بخورد و آماده استحمام شوند! افزون بر این‌ها، بساط نقالی و شاهنامه‌خوانی هم در رختکن حمام پهن بود و مردم، اوقاتی را قبل یا بعد از استحمام به صرف چای یا میوه و گوش دادن به اشعار فردوسی می‌گذراندند.