«بلک فرایدی» یا «جمعه سیاه» امروز بهعنوان بزرگترین رویداد خرید سال در جهان شناخته میشود؛ روزی که میلیاردها دلار تراکنش در آن ثبت میشود و آغازگر فصل خرید سال نوی میلادی به شمار میآید. اما این پدیده جهانی، مسیر طولانی و قابلتوجهی را طی کرده تا از یک اصطلاح منفی در یک شهر آمریکا به یک رخداد اقتصادی بینالمللی تبدیل شود.
آغاز ماجرا: دهه ۱۹۵۰ - فیلادلفیا
خاستگاه اصطلاح Black Friday به دهه ۱۹۵۰ در شهر فیلادلفیا بازمیگردد؛ جایی که پلیس برای توصیف شرایط بینظمی روز پس از «شکرگزاری» این عنوان را به کار برد. در آن روز، هجوم گسترده مردم برای آغاز خریدهای کریسمس باعث ترافیک شدید، ازدحام غیرمعمول، افزایش سرقتهای خرد و فشار بر نیروهای امنیتی میشد و به همین دلیل مأموران آن را «جمعه سیاه» نامیدند. این اصطلاح در ابتدا کاملاً بار منفی داشت و ارتباطی با تخفیف یا خرید نداشت.
تبدیل چالش به فرصت؛ شکلگیری حراجها در دهه ۱۹۶۰
در دهه ۶۰ میلادی، فروشگاهداران فیلادلفیا دریافتند که این ازدحام بزرگ میتواند به یک فرصت اقتصادی تبدیل شود. از این زمان، تخفیفهای ویژه، فروش فوقالعاده و تبلیغات گسترده برای روز پس از شکرگزاری آغاز شد. رسانهها نیز با بازتاب این رویداد، به تثبیت و گسترش نام «بلک فرایدی» کمک کردند. این دوره را میتوان نقطه شروع شکلگیری تجاری این روز دانست.
بازسازی تصویر «جمعه سیاه»؛ روایت حسابداری دهه ۱۹۸۰
دهه ۱۹۸۰ نقطه عطفی در مسیر تکامل بلک فرایدی بود. صاحبان کسبوکار و متخصصان بازاریابی برای اصلاح تصویر منفی واژه، روایت تازهای مطرح کردند:
«جمعه سیاه، روزی است که حساب مالی فروشگاهها از رنگ قرمز ( که نماد ضرر است) به رنگ سیاه ( نماد سود) تبدیل می شود.» این روایت که برگرفته از شیوه ثبت حسابها در دفاتر مالی بود، به سرعت در ذهنیت عمومی تثبیت شد و معنای اصطلاح را از منفی به مثبت تغییر داد.
ورود به عصر دیجیتال و تولد خرید آنلاین
با گسترش اینترنت در دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰، بلک فرایدی وارد مرحلهای تازه شد. رشد فروشگاههای آنلاین و تغییر رفتار مصرفکنندگان باعث شد خریدهای پس از شکرگزاری به دنیای دیجیتال منتقل شود. این روند به خلق رویداد جدید «سایبر ماندی» – نخستین دوشنبه پس از شکرگزاری – منجر شد؛ روزی که تخفیفهای ویژه فروشگاههای اینترنتی ارائه میشد و در کنار بلک فرایدی، یک دوره کامل خرید آنلاین را شکل داد.
جهانی شدن بلک فرایدی؛ از آمریکا تا سراسر جهان
از دهه ۲۰۰۰ به بعد، با نفوذ جهانی تجارت الکترونیک و رشد پلتفرمهایی مانند آمازون، بلک فرایدی بهسرعت از آمریکا فراتر رفت. کشورهای اروپایی، کانادا، استرالیا، آمریکای لاتین و سپس خاورمیانه این رویداد را پذیرفتند و آن را با نیازهای بازار خود سازگار کردند. در بسیاری از کشورها، بلک فرایدی به جای یک روز، به یک دوره چندروزه یا حتی چند هفتهای تخفیف تبدیل شده است.
بلک فرایدی امروز؛ یک رویداد اقتصادی و فرهنگی
امروزه بلک فرایدی تنها یک روز حراج نیست؛ بلکه یک پدیده فرهنگی و اقتصادی است که میلیاردها دلار فروش را در بازهای کوتاه رقم میزند، رقابت شدید میان برندها را شکل میدهد،رفتار خرید مصرفکنندگان را تغییر میدهد و نقش مهمی در رونق تجارت آنلاین و نوآوریهای فناوری، از جمله استفاده از هوش مصنوعی برای مدیریت موجودی و پیشبینی تقاضا، ایفا میکند.
بلک فرایدی اکنون بخش مهمی از تقویم اقتصادی جهان است و هر سال دامنه نفوذ و تأثیرگذاری آن در حال افزایش است.
بلک فرایدی در ایران
بلک فرایدی در فاصله حدودا یک ماه مانده به سال نوی میلادی برگزار می شود. از منظر فروشندگان، سال نو فرصتی طلایی برای فروش است و بلک فرایدی این فرصت را با دو امتیاز مهم به فروشندگانی کشورهایی که تقویم شان میلادی است می دهد:
اول این که در روز بلک فرایدی، اجناس قدیمی خود را می فروشند و انبارها و مغازه ها را خالی می کنند تا ضمن سودی که کسب کرده اند، فضا برای اجناس جدید باز شود.
و دوم این که در سال نو، با اجناس جدید و به اصطلاح معروف New Collection توجه مشتریان را برای خرید جلب کنند.
در ایران اما بلک فرایدی، 4 ماه قبل از سال نوی ایرانی است و عملاً هیچ ارتباطی به اصل موضوع ندارد. ضمن این که با توجه به تورمی که اقتصاد ایران با آن مواجه است، تخلیه انبارها و فروش ناگهانی اجناس با قیمت پایین، منطق اقتصادی ندارد چرا که فروشندگان می توانند همان کالا را دو ماه بعد با قیمت بالاتری بفروشند. بنابراین فروشندگان ترجیح می دهند بین فروش فعلی و خرید بعدی خودشان حداقل زمان را داشته باشند تا از تورم عقب نمانند.
با این حال، برخی فروشندگان برای عقب نماندن از قافله، وارد گود بلک فرایدی می شوند و یکی از دو راه را بر می گزینند: عده ای، اندکی از سود خود می کاهند ، به امید آن که با فروش بیشتر، جبرانش کنند و گروهی با قیمت سازی های کاذب، تخفیفات قلابی می دهند مثلاً قیمت جنسی که یک میلیون تومان است را 2 میلیون تومان می نویسند و بعد روی ان 2 میلیون خط می کشند و می نویسند: 1 میلیون! مشتری هم که سابقه قیمتی را ندارد، فریب می خورد و با خوشحالی از این که توانسته 50 درصد تخفیف شکار کند، خودش شکار فروشنده می شود!
یا اعلام می کنند که تا 90 درصد تخفیف دارد و وقتی وارد خرید می شوید می بینید که عمده تخفیف ها، مثلا 20 درصد است و چند قلم کالای ارزان مانند جوراب 90 درصد تخفیف خورده که آن هم با کالاهای دیگر فروخته می شود؛ یا تخفیف روی خرید دوم اعمال می شود و از این قبیل موارد.
این فرایند به ویژه در مورد کالاهایی مانند لباس و کیف و کفش و اکسسوار و … که برخلاف چیزهایی مانند گوشی موبایل و لپ تاپ قیمت مشخصی ندارند، رخ می دهد و مشتریان باید بسیار مراقب باشند.
نکته دیگر آن که نه بلک فرایدی و نه هیچ حراجی بومی، نباید ما را در موقعیت خرید هیجانی قرار دهد. حواس مان باشد که خرید، باید تابعی از نیاز واقعی باشد نه وابسته پمپاژ احساس نیاز به خرید از طریق بازی های قیمتی و تبلیغاتی و رویدادهایی مانند بلک فرایدی.
عصر ایران
