مدیرالنفیسه

مثل رژیم لاغری، رژیم خبر بگیرید/ 5 توصیه‌ ساده برای مدیریت اخبار کرونا

هریک ازما روزانه در معرض هزاران پیام رسانه‌ای از منابع مختلف قرار داریم. آگاهی از اخبار و اطلاعات به یکی از ملزومات زندگی مدرن تبدیل شده و کمتر کسی از ما می‌تواند زندگی بدون دسترسی به منابع خبری از قبیل رسانه‌ها، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را تصور کند. با این حال، زیاده‌روی در پیگیری اخبار می‌تواند پیامدهای نامیمونی در زندگی هر یک از ما ایجاد کند. به‌ویژه در شرایط بحران، این زیاده‌روی می‌تواند آسیب‌های ذهنی و روانی به بار بیاورد و با ایجاد ترس و ناامنی روانی، بحران را تشدید کند.

یکی از مهم‌ترین مولفه‌های «سواد رسانه‌ای» این است که بتوانید بین مصرف رسانه‌ای و سایر فعالیت‌های خود تعادل ایجاد کنید. این تعادل همان چیزی است که از روح و روان شما در مقابل انبوه اخبار و اطلاعات غیرضروری و اضافه، محافظت می‌کند.

در یادداشت پیش رو کوشیده‌ام چند راهکار ساده برای مدیریت مصرف رسانه‌ای و استفاده بهتر و هدفمندتر از رسانه‌ها به شما پیشنهاد کنم. در روزهایی که همه ما به‌دلیل شیوع اپیدمیک ویروس کرونا، بیش از همیشه در معرض اخبار و اطلاعات قرار داریم، اجرای این پیشنهادها اهمیت و ضرورت دوچندان دارد.

یک- خبرخوانی 24ساعته را متوقف کنید! بحران‌ها غالب افراد را دچار وسواس در خبرخوانی می‌کنند و سبب چسبندگی بیش از اندازه مردم به منابع خبری می‌شوند. اینترنت از نظر تولید خبر چیزی شبیه به چاه ویل است.

ده‌ها خبرگزاری رسمی در کشور هست که بعضی از آنها روزانه بیش از هزار خبر منتشر می‌کنند. چند ده برابر منابع رسمی نیز در منابع غیررسمی خبر تولید و منتشر می‌شود. مجموعه این اخبار، گردابی را تشکیل می‌دهد که نه‌تنها می‌تواند تمام وقت شما را ببلعد، بلکه به روح و روان شما نیز آسیب می‌زند. اگر شغل شما مرتبط با خبر نیست، هیچ ضرورتی ندارد در طول 24ساعت شبانه‌روز به‌طور مستمر همه خبرها را تعقیب و یا به‌طور لحظه‌ای به منابع خبری مراجعه کنید.

سعی کنید برنامه‌ای برای مطالعه و مشاهده اخبار تعیین کنید و به آن پایبند باشید؛ مثلا روزانه 2 تا 3 مرتبه اخبار مهم را چک کنید. با این روش هم از مهم‌ترین خبرهای روز مطلع می‌شوید، هم دچار وسواس خبرخوانی نمی‌‌شوید.

دو - شکاک باشید؛ چیزهایی که در اینترنت می‌خوانید خیلی از اوقات حاوی اطلاعات غلط و فریبنده‌اند، گاهی می‌خواهند اخبار جعلی و شایعه در لباس خبر را به شما بقبولانند، گاهی هم صرفا دنبال کلیک و توجه شما هستند و فریب، ابزار تجارت آنهاست. در هر صورت لازم است در مواجهه با این محتواها شکاک باشید. با این تکنیک‌های‌ ساده می‌توانید تا حد زیادی از افتادن در دام اخبار دروغ، اطلاعات فریبنده و فیک‌نیوزها پیشگیری کنید.

- آیا تیتر خبر با متن آن مطابقت دارد؟ تیترها و کلمات کلیدی دروغین و اغواکننده از تکنیک‌های مرسوم «سئو» و بازاریابی محتوا در اینترنت است. هر جا که حس کردید مطلبی که می‌خوانید هیچ ربطی به تیترش ندارد، بدانید نویسندگان آن مطلب افرادی سودجو و غیرقابل اعتمادند، چون تلاش کرده‌اند با تیتر دروغین شما را به خواندن یا دیدن یا شنیدن یک محتوا ترغیب کنند.

- مطلب در چه زمانی منتشر شده است؟ خیلی از اوقات کاربران مطالب را بدون توجه به تاریخ انتشارشان به اشتراک می‌گذارند و گاهی این مطالب قدیمی و بی‌ربط در شبکه‌های اجتماعی اصطلاحاً داغ می‌شود. لازم است حتما به زمان انتشار اولیه مطالب دقت کنید. خیلی از اوقات ویدئوها یا عکس‌های قدیمی را به اخبار جعلی الصاق می‌کنند تا زمینه باورپذیری آنها را بیشتر کنند. برای راستی‌آزمایی عکس‌ها می‌توانید از گوگل استفاده کنید؛ به این شکل که عکس مربوطه را در قسمت گوگل ایمیج بارگذاری و آن را جست‌وجو کنید. اگر عکس مورد نظر قبلا در اینترنت منتشر شده باشد، گوگل آن را پیدا می‌کند و شما به راحتی به جعلی بودنش‌ پی‌می‌برید.

- چه‌کسی آن را نوشته؟ اگر نویسنده را نمی‌شناسید، نام او را در گوگل جست‌وجو کنید و ببینید مطالب دیگری نیز درباره موضوع مربوطه، نوشته یا نه. اگر در شبکه‌های اجتماعی حساب کاربری دارید، بکوشید فرد مورد نظر را در این شبکه‌ها پیدا کنید و به مطالبی که نوشته نگاهی بیندازید. گاهی با اطلاع از جهت‌گیری‌های ذهنی و سیاسی نویسنده، راحت‌تر می‌توانید درباره میزان مستند بودن چیزی که نوشته قضاوت کنید. القاب و عناوین و مدارک تحصیلی خیلی از اوقات برای مشروعیت‌بخشی به اخبار جعلی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در مطالب مشکوک، همیشه القاب و عناوین ادعایی نویسنده را راستی‌آزمایی کنید. مثلا وقتی شنیدید پروفسور ایکس ادعا کرده که در عرض 48ساعت داروی کرونا را ساخته، تلاش کنید بفهمید فرد مورد نظر، مدرک تحصیلی و دانشگاه ادعایی محصل تحصیلش چقدر معتبرند.

- منبع مطلب مورد نظر کجاست؟ دقت کنید که فرد نویسنده برای عدد و رقم و آمار و اطلاعات مهمی که در نوشته‌اش ارائه کرده، به منبع معتبری ارجاع داده است؟ اگر ارجاع داده، ادعاها را راستی‌آزمایی کنید و اگر نداده، در پذیرش ادعاها محتاط و شکاک باشید.

سه- از شبکه‌های اجتماعی، هوشمندانه‌تر استفاده کنید؛ در شرایطی که به سبب خطر ابتلا به بیماری کووید19، خیلی از ما مجبوریم در خانه بمانیم، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام‌رسان یک ضرورت است. از این شبکه‌ها برای ارتباط با اعضای خانواده و دوستان خود استفاده کنید اما در استفاده خبری از آنها هوشیار باشید. به منبع خبرهایی که می‌خوانید دقت کنید؛ سعی کنید برای اخبار و اطلاعاتی که لازم دارید، بهترین منبع را انتخاب کنید. اکانت‌ها و کاربران ناشناس و کانال‌های اطلاع‌رسانی که معلوم نیست توسط چه کسانی اداره می‌شوند، منابع خوبی برای کسب خبر نیستند.

بحران کرونا یک موضوع مرتبط با سلامت است نه موضوع سیاسی. بنابراین رسانه‌ها و افراد و کاربرانی که جهت‌گیری سیاسی تابلو دارند هم منبع مناسبی محسوب نمی‌شوند. سعی کنید در هر خبری به منابع اولیه رجوع کنید. رسمی بودن یک منبع، به معنی صحت قطعی اخبار آن منبع نیست.

در اخبار کرونا وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و مسئولان رسمی نظام بهداشت و درمان، منابع موثقی هستند، درحالی‌که این گزاره مثلا درباره نمایندگان مجلس لزوما صدق نمی‌کند.

چهار- در انتشار و به اشتراک‌گذاری محتوا مسئولانه عمل کنید؛ قبل از اینکه ویدئو، صدا یا متنی را در شبکه‌های اجتماعی با دیگران به اشتراک بگذارید، حتما این 3سؤال مهم را از خود بپرسید: گوینده یا نویسنده کیست، دلایل و مستنداتش چیست و منابع دیگر در این‌باره چه می‌گویند؟

با فکر کردن به پاسخ این 3 سؤال، احتمال انتشار اطلاعات غلط و شایعات از سوی شما قطعا کمتر خواهد شد. عادت کنید که برای موضوعات چالش‌برانگیز یا مهم، خبر را از چند منبع بخوانید. چند منبعی بودن، احتمال اینکه در تله شایعه‌پراکنان و سازندگان اخبار جعلی قرار بگیرید را کاهش می‌دهد.

پنج- مثل رژیم‌های تغذیه‌ای، رژیم خبری بگیرید؛ هریک از ما نیازهای مشخص و محدودی در زمینه خبر داریم. بعضی اخبار مستقیم یا غیرمستقیم در زندگی ما یا اطرافیان‌مان تأثیر دارد، برخی دیگر مربوط به موضوعات مورد علاقه ماست و برخی دیگر، اصولا نه ارتباطی به ما دارند، نه دانستن یا ندانستن آنها در زندگی ما تفاوتی ایجاد می‌کند. هر فردی همچون رژیم غذایی، به یک رژیم برای مصرف خبر نیاز دارد. کرونا در کنار همه ترس‌ها و مضراتش، می‌تواند فرصت مناسبی برای همه باشد تا نیازهای خبری خود را مرور کنیم و رژیم جدیدی در مصرف خبری خود وضع کنیم.

همشهری- عباس رضایی‌ثمرین*

* روزنامه‌نگار- در نگارش این یادداشت از 2 مطلب در تارنمای بنیاد پوینتر و پایگاه خبری کانورسیشن استفاده شده است

گاهی حضرت امیر(ع)جهل را در مقابل عقل آورده است مثلا در خطبه 189نهج البلاغه می فرماید: ” … وَ کَفَی بِذَلِکَ وَاعِظاً لِمَنْ عَقَلَ وَ مُعْتَبَراً لِمَنْ جَهِلَ … ” مرگ را همین بس که برای کسی که خرد ورزد پنددهنده باشد و برای کسی که نمی داند و آن را نمی شناسد عبرت دهنده باشد. یعنی انسان نادان با دیدن مرگ کسی باید عبرت گیرد اما کسی که خردورز است، برای او مرگ به عنوان یک پند است.

مردم دشمن چیزی هستند که از آن ناآگاهند
در حکمت 172 و 438 حضرت می فرماید: مردم دشمن چیزی هستند که از آن ناآگاهند. در خطبه 34 حضرت از جمله وظایف امام را دانش آموختن به مردم می داند. از مجموع این مطالب در می بیابیم که امیرالمؤمنین(ع) آگاهی و دانش و خردورزی که مجموع آنها معرفت نسبت به حق است را بالاترین چیز می داند و افرادی که نسبت به این مسائل ناآگاه هستند را به شدت سرزنش می کند و آنها را از حیوان پست تر می داند. آگاهی و دانش بیش از هر چیزی قسمت عمده سخنان حضرت را در برگرفته است و ایشان بیش از هر چیزی چه برای شناخت خدا و جهان و شناخت خود بر آگاهی تأکید می فرماید.

شرح و تفسیر حکمت 172 نهج البلاغه
امام علی(علیه السلام) فرمودند: النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا: مردم دشمن چیزی هستند که نمی دانند.
امام علی(علیه السلام) در این گفتار بسیار حکیمانه خود اشاره به یکی از آثار خطرناک جهل کرده می فرماید: «مردم دشمن چیزی هستند که نمی دانند»، (النَّاسُ أَعْدَاءُ مَا جَهِلُوا). این دشمنی از آنجا سرچشمه می گیرد که اولاً اشخاص جاهل و نادان احساس نقص در خود می کنند و همین احساس سبب می شود که نسبت به آنچه نمی دانند عداوت و دشمنی به خرج دهند و گاه حتی آنها را ناچیز و بی ارزش بشمارند تا از این طریق نقص خود را برطرف سازند.
ثانیاً هرگاه انسان از اسرار چیزی بی خبر باشد به قضاوت عجولانه می پردازد و در این قضاوت عجولانه با آنچه نمی داند به دشمنی بر می خیزد. ثالثاً جهل همچون ظلمات است و انسان هنگامی که در ظلمات متراکم قرار گیرد هر شبهی از دور می بیند به گفته بعضی از شارحان نهج البلاغه آن را حیوانی درنده یا گرگی خطرناک می پندارد و هر آوازی می شنود آن را نشانه حمله دشمنی می شمرد.

در ظلمات جهل نیز انسان گاه هر مطلبی را مخالف و دشمن خود می پندارد حتی اشخاصی را که درست نمی شناسد با بدبینی به آنها نگاه می کند و به همین دلیل گاه کشورها و ملت ها به جنگ های خونین دست می زنند به سبب این که از حال یکدیگر بی خبرند و هر حرکتی را توطئه ای بر ضد خود می پندارند، لذا یکی از طرق ایجاد آشتی و صفا و اتحاد و دوستی در میان مردم و ملت ها بالابردن سطح آگاهی های آنهاست و این که سران آنها در کنار هم بنشینند و به مذاکره بپردازند و با نیت های واقعی یکدیگر آشنا شوند و یخ های بدبینی ذوب شود و دیوار بی اعتمادی فرو ریزد و در کنار هم با محبت و دوستی زندگی کنند. ریشه این گفتار حکیمانه، قرآن مجید است که می فرماید: «(بَلْ کَذَّبُوا بِمَا لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ)، (ولی آنها از روی علم و دانش، قرآن را انکار نکردند،) بلکه چیزی را تکذیب کردند که آگاهی از آن نداشتند».

امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در حدیث دیگری در همین زمینه می فرماید: «لا تَعادُوا ما تَجْهَلونَ فَإنّ أکْثَرَ الْعِلْمِ فیما لا تَعْرِفُونَ، به آنچه نمی دانید دشمنی نکنید، زیرا بیشتر دانش ها در اموری است که شما نمی دانید». نیز در حدیث دیگری که مرحوم اربلی در کتاب کشف الغمه آورده می فرماید: «مَنْ جَهِلَ شَیْئاً آبَهُ، کسی که چیزی را نمی داند آن را نکوهش می کند».

قرآن مجید بحثی درباره داستان خضر و موسی دارد. در این داستان بسیار پرمعنا این نکته روشن می شود که چگونه انسان مطلبی را که نمی داند به مخالفت با آن می پردازد. موسی(علیه السلام) بر حسب ظاهر می دید خضر کشتی سالمی را سوراخ و معیوب می کند و یا جوانی را به قتل می رساند و دیواری را در شهر بیگانه ای بدون دلیل تعمیر و مرمت می کند به همین دلیل فریاد اعتراض او بلند شد چون ظاهر را می دید و از باطن قضیه بی خبر بود هنگامی که خضر فلسفه آنها را یک یک برشمرد کاملاً تسلیم شد.

دکتر محمدمهدی جعفری، پژهشگر نهج البلاغه

زمانه بحران و نیازمندی به علم و عقل در نهج البلاغه

جامعه و جهان دچار بحران است و عده ای جاهل و خرافه‌گرا هر چه بیشتر سعی می کنند به نام دین، مردم را به امور خرافی و خیالبافی و احادیث جعلی به نام طب و پزشکی دعوت کنند.

در این میان توجه دادن جامعه بحرانی به علم و عقل بیش از همه اهمیت دارد. در قرآن آگاهی و علم جایگاه والایی دارد و به پیروی از قرآن در سخنان پیامبر(ص) نیز علم جایگاه برجسته ای دارد و در راستای این دو منبع بزرگ، امیرالمؤمنین(ع) در گفتار خود بیش از هر چیزی از «آگاهی» و «تعقل» در زندگی دم زده است و بزرگترین گرفتاری انسان را «جهل» می داند که نتیجه آن رویکردهای «خرافه گرایانه» در زندگی است.
خبرآنلاین گزیده ای از رویکردهای مهم امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه را به مناسبت میلاد حضرتش، از بیان دکتر محمدمهدی جعفری، پژهشگر نهج البلاغه انتخاب کرده است که می خوانید:

معنای جهل از نگاه امام علی(ع)
حضرت علی(ع) گاهی جهل را مقابل علم، گاهی مقابل معرفت و یک جا مقابل عقل بیان می کنند و گاه جهل را مترادف با ضلالت و کوری آوردند که نمونه هایی از تعبیر ایشان از نادانی در نهج البلاغه وجود دارد.
ایشان در وصف جاهلیت بر این مسئله تأکید می فرمایند که جاهلیت قبل از اسلام به جاهلیت بعد از اسلام تسری پیدا کرده است. حضرت در خطبه دوم نهج البلاغه زمانه جاهلیت را اینگونه توصیف می فرماید:«بارض عالمها ملجم و جاهلها مکرم»، در جاهلیت دانشمندش لجام به دهان زده و جرأت سختن گفتن نداشت و نادان آن جامعه گرامی بودند.

جامعه نادان از نگاه امام علی(ع)
حضرت در مورد جامعه نادان بسیار زیبا می فرماید. در جریان حضرت موسی(ع) و ساحران وقتی ساحران می گویند تو آغاز می کنی یا ما آغاز کنیم. موسی فرمود: که شما آغاز کنید و ساحران آن طنابها و چوبها را به شکل مار درآوردند و قرآن می فرماید که موسی ترسید. امام علی(ع) بسیار زیبا این ترس را تفسیر فرموده و ساحت حضرت موسی(ع) را هم درباره ترس از مرگ و هم درباره شک در نبوتش رد کرده و حضرت موسی(ع) را از این اتهامات بی اساس تبرئه می کند و می فرماید: موسی (ع) هرگز بر خود نترسید؛ بلکه از چیره گشتن نادانان و پیروز شدن گمراهان ترسید.

اینجا وقتی نادانان به ظاهر این شعبده را می بینند دیگر دنبال استدلال و مسائل عقلی نیستند و تنها معجزه الهی آنها را بیدار می کند. حضرت امیر(ع) جهل را مترادف گمراهی و ضلالت آورده و در حکمت31 نهج البلاغه می فرماید: کسی که ستیزه جویی او موجب نادانی بسیار گردید کوری او از دیدن حق پیوسته به درازا کشید. حضرت امیر(ع) در این کلام، جهل را نتیجه ستیزه جویی می داند.

جهل در برابر معرفت
در جای دیگر حضرت امیرالمؤمنین(ع) جهل را در برابر معرفت آورده و می فرماید: اَلْعَالِمُ مَنْ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ کَفَی بِالْمَرْءِ جَهْلاً أَلاَّ یَعْرِفَ قدره یعنی: دانشمند کسی است که قدر خود را بشناسد و برای نشان نادانی شخص همین بس که ارزش خویش را نشناسد.(خطبه 102 نهج البلاغه) البته در خطبه 16 نهج البلاغه که در آغاز خلافتشان فرمودند، تأکید دارند که آن کس که برای ستیزه با حق پرده قانون را بدرد در نزد مردم نادان به نابودی افتد. اینجا باز هم می فرماید: باید حق را همواره گفت اما کسی که حق را بگوید و به خاطر حق بایستد در نزد مردم نادان هلاک شود و برای نشان نادانی شخص همین بس که ارزش خویش را نشناسد.

مردمی که زنده دانش هستند و مردمی که دچار مرگ نادانی اند
حضرت در خطبه 146 می فرماید: کسانی که با قرآن می زیند و اهل قرآن هستند زنده دانش و مرگ نادانی هستند. یعنی افراد با قرآن آنچنان آگاهی پیدا می کنند- که اهل بیت نمونه بارز آن است- که پیوسته دانش به وسیله آنها زنده می شود . خود دانش در عالم ذهن وجود ندارد بلکه باید در عالم خارج به وسیله دانشمندان زنده شود. لذا زندگی حقیقی دانش هنگامی است که با آگاهی ها و دانشهای قرآنی باشد همچنین این افراد مرگ نادانی هستند یعنی آنچنان به وسیله قرآن آگاهی دارند که برای نادانی به صورت مرگ هستند. البته حضرت علی(ع) تأکید دارد که انسان دانشمند باید از دانش خود استفاده عملی کند والا این دانش می میرد.

حضرت می فرماید: ” فَاِنَّ الْعالِمَ الْعامِلَ بِغیْرِ عِلْمِهِ کَالْجاهِلِ الْحائِرِ الَّذی لایَسْتَفیقُ مِنْ جَهْلِهِ، بَلِ الْحُجَّةُ عَلَیْهِ اَعْظَمُ، وَالْحَسْرَةُ لَهُ اَلْزَمُ…” عالمی که به غیر علمش عمل کند همچون نادانی است سرگردان که از جهلش به هوش نیاید، بلکه حجت حق بر او عظیم تر، و اندوهش دائم تر، و نزد خدا بیش از همه سزاوار ملامت است.