مدیرالنفیسه

توهم رؤیت هلال چیست؟

 گاه‌شماری قمری که به تقویم قمری هم معروف است، بر اساس حرکت ظاهری ماه در آسمان زمین تدوین شده است. تقویم قمری از دیرباز به‌عنوان گاه‌شماری محلی مورداستفاده قرار می‌گرفت، زیرا وضعیت نخستین هلال قابل‌مشاهده به موقعیت جغرافیایی ناظر روی زمین بستگی دارد و هیچ دو نقطه‌ای را نمی‌توان روی زمین پیدا کرد که همیشه وضعیت یکسانی ازنظر رؤیت‌پذیری هلال داشته باشند.

آغاز ماه قمری هم ملاک ساده‌ای دارد: اگر نخستین هلال باریک ماه پس از غروب آفتاب دیده شود، فردا اولین روز از ماه قمری جدید است. البته در سال‌های اخیر، برخی کشورهای اسلامی معیارهایی متفاوت از رؤیت هلال با چسم غیرمسلح را برای آغاز ماه قمری تعریف کرده‌اند و به همین دلیل، اختلاف‌هایی به‌جز موقعیت جغرافیایی نیز در آغاز ماه‌های قمری تأثیر می‌گذارد.

در دین اسلام نیز برخی اعمال و احکام بر اساس تقویم قمری بنا شده است؛ اما تعریف تقویم قمری در شرع با تعریف نجومی آن تفاوت دارد و این «تقویم قمری شرعی» نیز همانند اوقات شرعی، بر اساس ملاک‌هایی تنظیم می‌شود که مراجع تقلید تعیین می‌کنند. در کشور ما مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران مسؤولیت استخراج تقویم هجری قمری و اوقات شرعی را بر عهده دارد و این کار را بر اساس نظرات فقهی رهبر انقلاب، انجام می‌دهد.

اشتباه در استهلال

قرن‌ها است که در برخی ماه‌های قمری خاص مانند شعبان و رمضان، عموم مردم در آخرین غروب روز ۲۸ام یا ۲۹ام ماه قمری به استهلال می‌پردازند. آن‌ها پس از غروب آفتاب، افق غربی را به امید یافتن هلال باریک ماه نو جست‌وجو می‌کنند. بعضی وقت‌ها هلال ماه آن‌قدرها باریک نیست و به‌سادگی دیده می‌شود؛ اما در مورد هلال‌های جوان و بحرانی که حدود ۱۶ ساعت یا کمتر از عمرشان می‌گذرد، (عمر هلال به زمانی گفته می‌شود که از مقارنه ماه و خورشید می‌گذرد.

مقارنه زمانی است که فاصله مرکز ماه و مرکز خورشید از یکدیگر به حداقل یا صفر می‌رسد) اوضاع به این سادگی نیست. برخی از این هلال‌ها به‌قدری نازکند که با چشم غیرمسلح قابل‌تشخیص نیستند و فقط به کمک ابزار اپتیکی (دوربین دوچشمی یا تلسکوپ) می‌توان آن‌ها را دید. در چنین شرایطی، اشتباه‌هایی در استهلال اتفاق می‌افتد که هرازگاهی به اعلام اشتباه آغاز ماه قمری در برخی کشورهای اسلامی منجر می‌شود.

تجربه رصدگران نشان داده است که خیلی از مردم ممکن است ابرهای نازک، رد هواپیما یا پدیده طبیعی دیگری را با هلال ماه اشتباه بگیرند. بعضی وقت‌ها مژه‌ای جلوی چشم فرد قرار می‌گیرد و او به‌اشتباه، آن را به هلال تعبیر می‌کند. کارشناسان خبره‌ای که در ستاد استهلال دفتر رهبری مستقر هستند، گزارش‌های فراوانی از این نوع دریافت کرده‌اند که اشتباه بودن آن‌ها با پرس‌وجو در مورد وضعیت هلال، اوضاع جوی و مقایسه با تجربیات نجومی آشکار شده است.

 توهم رؤیت

اما نوع دیگری از اشتباه وجود دارد که منجمان به آن «توهم رؤیت» می‌گویند و این، زمانی رخ می‌دهد که ماه در آسمان نیست ولی فرد تصور می‌کند که هلال ماه را می‌بیند. در یکی از معروف‌ترین آزمایش‌ها، یکی از رکوردداران رؤیت هلال چند نفر از افراد مدعی را در شب نیمه ماه قمری، به استهلال برد؛ آن‌ها ادعا کردند هلال را در افق غربی می‌بینند؛ بعد که به سمت مخالف برگشتند و طلوع ماه بدر را در افق شرقی دیدند، متوجه شدند که دچار «توهم رؤیت» شده‌اند.

توهم رؤیت، خطایی است که به ویژگی‌های ذهن انسان برمی‌گردد، بدین‌شکل که ذهن بعضی‌وقت‌ها که انتظار دیدن چیزی را داریم، تصویری از آن را مجسم می‌کند. این خطای شناختی فقط منحصر به استهلال نیست و می‌تواند برای همه، حتی رصدگران باتجربه هم پیش بیاید.

رصدگران وقتی تصور می‌کنند هلال را می‌بینند، چند کار انجام می‌دهند تا از واقعی بودن آن مطمئن شوند؛ مثلاً چند بار چشمان خود را باز و بسته می‌کنند، اگر هلال ناپدید شد، به‌احتمال‌زیاد توهم بوده است. در روشی دیگر، موقعیت هلال را در آسمان با عارضه‌ای روی افق نشان می‌کنند و دوباره جایی را که هلال در آن دیده شده بود، هدف می‌گیرند. اگر هلال دوباره دیده شد، به‌احتمال‌زیاد واقعی است؛ یا از دیگر همراهان خود می‌خواهند که تصویر را ببینند و مطمئن شوند که هلال، واقعی است.

تجربه نشان داده که توهم رؤیت تقریباً برای ۱۵ درصد از افرادی که به استهلال اقدام می‌کنند، پیش می‌آید؛ به همین دلیل است که کارشناسان ستاد استهلال که رصدگران باتجربه نیز در جمعشان حضور دارند، پرسش‌های سخت‌گیرانه فراوانی را از گزارش‌دهندگان مطرح می‌کنند تا هر نوع اشتباه احتمالی در رؤیت هلال را آشکار کنند.

نکته‌ای در مورد ماه‌های ۲۹ یا ۳۰ روزه

منجمان قرن‌ها است که طول دقیق ماه قمری را ۲۹٫۵۳ شبانه‌روز اندازه گرفته‌اند و آن را دوره هلالی ماه نامیده‌اند. طبق تعریف، دوره هلالی عبارت است از فاصله زمانی بین دو هلال یکسان ماه (مثلاً ماه نو، ماه تربیع یا ماه کامل)؛ اما دوره هلالی، عدد صحیحی نیست و نمی‌توان از آن برای تقویم‌های سالانه و فعالیت‌های روزمره استفاده کرد؛ به همین جهت ماه‌های قمری یا ۲۹ روزه خواهند بود یا ۳۰ روزه.

ازآنجایی‌که میانگین طول ماه‌های قمری اندکی بیش از ۲۹٫۵ روز طول می‌کشد، پس تعداد ماه‌های ۳۰ روزه هم کمی بیشتر از ماه‌های ۲۹ روزه است. محاسبات نشان می‌دهد که حداکثر ۴ ماه متوالی می‌توانند ۳۰ روزه یا حداکثر ۳ ماه متوالی می‌توانند ۲۹ روزه باشند. بدیهی است که هیچ ماه قمری ازنظر نجومی، تفاوت خاصی با ماه دیگر ندارد.

ذوالفقار دانشی

                         
 
ما از امام مجتبی علیه السلام، فقط حرم نداشتن اش را دیده ایم اما حریم نگهداشتن اش را ندیده ایم. دقیقا به همین خاطر است که گاه راه را اشتباه می رویم. ناراحتیم که چرا قبر حضرت حرم و گنبد و گلدسته ندارد اما نسبت به حفظ حریم ها که منطق و منش امام بود اهتمام نداریم. خیلی راحت در رفتار به سبک همان کسانی میل پیدا می کنیم که حریم شکنی هاشان، قبر امام را بی حرم کرده است. ما اگر واقعا می خواهیم قبر امام حرم داشته باشد، باید حریم اخلاقی و حرمت درس های رفتاری امام مجتبی را نگهداریم. 

ما خوانده و شنیده ایم بارها ماجرای مرد شامی را  که تحت تأثیر تبلیغات معاویه قرارگرفته، به مدینه آمد و  به امام حسن(ع) جسارت و توهین می کند. امام به جای واکنش نسبت به این توهین ها به این شخص می فرمایند: «اگر غریب هستی و جایی را نداری، مهمان ما شو، اگر گرسنه هستی، سر سُفر ما بنشین، اگر مشکل مالی داری، به تو کمک مالی کنیم.» پس از این نوع برخورد امام، فرد توهین کننده شرمنده می شود و به امام حسن(ع) می گوید: شما را به نوع دیگری برای ما معرفی کرده بودند. او سپس این بخش از آیه 124 سوره شریفه انعام را می خواند که؛”  اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ۗ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ۗ؛ خدا بهتر می‌داند که در کجا رسالت خود را مقرر دارد.” او با همان برخورد اصلاح می شود و می رود. ما اما هزار بار می شنویم و همان دم از یاد برده ایم و باز به همان مسیری پا گذاشته ایم که دیروز بودیم.

 در باره غیر هماندیش همانی را می گوئیم که پیش از این می گفتیم. همان رفتاری را روا می داریم که نارواست. به تریبون ها و گفته ها و نوشته هامان دقت کنیم، میان ما و امام مجتبی(ع) جز تباین چه نسبتی در میان است؟ دریغا که هرچه در ادعا مصر تریم در عمل دورتریم. فقط وقتی نگاه ها به پیراهن آلوده خودی ها می افتد یاد اخلاق می افتیم و حواهان “برخورد مومنانه” می شویم اما اگر دیگری یک از صد آنچه ما می کنیم را انجام دهد او را نه تنها فاسق و فاسد که مفسد فی الارض هم می شماریم. حکم مفسد فی الارض را هم دار برپا کردن می شماریم. 

بگذریم، بیش از آنکه بر حرم نداشتن قبر امام بایدگریست، باید برای حریم نداشتن آموزه های امام در رفتار خودمان نگران باشیم. امام با حرم یا بی حرم محترم است و چراغ روشن راه است تا قیامت. هیچ کس نمی تواند آن را خاموش کند اما ما به نام پیروان امام گاه حرمت شکنی هایی می کنیم نسبت به دیگران  که کم از تخریب حرم نیست. مگر نخوانده ایم کلامِ رسول اعظم الهی را خطاب به کعبه که فرمودند: “مرحبا بك من بيت ما اعظمك و أعظم حرمتك و اللّه انّ المؤمن أعظم حرمه منك عند اللّه عزّ و جلّ؛ آفرين بر تو، خانه‏اى كه چقدر بزرگى و احترام تو چقدر زياد است سوگند به خدا، احترام مؤمن نزد خدا از تو بيشتر است.” اما برخی از ما قلم داران و تریبون داران چه راحت حرمت می شکنیم. به روی خودمان نمی آوریم که امام از دشمن هم حرمت نگه می داشت، حرمت شکنی سیره معاویه و امویان است که به بنی عباس و همه طاغوت های اعصار ارث می رسد.

 باز هم بگذریم. میلاد امام مجتبی باید آغازی باشد بر اصلاح رفتار مان تا با حریم بانی از اخلاق خود نیز در حریم لطف امام وارد شویم. ان شاالله.

غلامرضا بنی اسدی، گروه سیاسی الف

برای افزایش امید اجتماعی چه باید کرد؟

 شاید گفته شود مهم‌ترین دغدغه این روزهای کشور مشکلات اقتصادی است اما به نظر می‌رسد باید نگاه را فراتر از این برد و گفت که مهم‌ترین مسئله در کشور ایجاد امید در میان مردم است که حتما رفع مشکلات اقتصادی یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایجاد امید در جامعه است.

بروز پدیده‌هایی سوء مانند افزایش مهاجرت، خودکشی، اعتیاد، افزایش خشونت اجتماعی و خانوادگی، کاهش فرزندآوری، افزایش طلاق، کاهش سرمایه‌گذاری، فرار سرمایه‌ها از کشور و… همه و همه ناشی از کاهش امید اجتماعی است. البته باید دانست که امید داشتن یا امید نداشتن امری مطلق نیست و به نوعی واکنش جامعه در هر مقطع زمانی نسبت به شرایط موجود است؛ بنابراین اگر چنین پیش‌فرضی پذیرفته شود که میزان امید اجتماعی به اندازه کافی نیست، یک پرسش به وجود می‌آید؛ آنکه چه باید کرد؟

حتما عملکرد مثبت مسئولان در هر قوه و نهادی می‌تواند امید را در دل مردم افزایش دهد. یکی از دلایل تأکید دلسوزان بر مشارکت بالای مردم در انتخابات هم به همین دلیل است. گفتمان ضرورت افزایش مشارکت دلالت بر این دارد که اگر مردم به صورت گسترده در انتخابات شرکت کنند، مجلس یا دولتی قوی تشکیل می‌شود که می‌تواند از پس رفع مشکلات موجود برآید. در همین انتخابات اگر مردم به صورت حداکثری در انتخابات حاضر شوند، تردیدی نیست که مجلسی برآمده از رأی اکثریت جامعه به پشتوانه همان جامعه می‌تواند مصوباتی داشته باشد که هم اجرایی باشد و انتزاعی نباشد و هم به طور مستقیم به رفع مشکل مورد نظر منتهی شود.

از سوی دیگر عملکرد مسئولان چه نمایندگان مجلس، چه دولتی‌ها و چه هر مسئول دیگری در هر نهادی که هست، بر میزان امید مردم اثرگذار است. مردم انتظار دارند که مسئولان همه توانشان را برای رفع مشکلات به کار بگیرند. در واقع یک بده و بستانی وجود دارد تا بحران‌ها از سر برداشته شود؛ به طوری که از یک سو مردم باید در انتخاب مسئولان مشارکت فعال داشته باشند و از سوی دیگر مسئولان کم‌کاری نکنند.

نکته دیگر بهره‌مندی همه نهادها از تخصص‌گرایی و شایسته‌سالاری است. مردم باید احساس کنند کسانی که قدرت سیاسی را به دست گرفته‌اند و مسئولیت در اختیار دارند، شایسته رسیدن به آن منصب بوده‌اند. آنها باید خیالشان راحت باشد که مسئولی که امری را عهده‌دار شده است، کارش را به درستی انجام می‌دهد.

اگر همه اینها با هم جمع شود و اتفاق افتد، آن زمان است که می‌شد به صورت موردی هر یک از مشکلات موجود در کشور چه در عرصه اقتصادی، چه سیاسی و چه اجتماعی و فرهنگی را رفع کرد. ایجاد امید اجتماعی لزوما با رفع کامل همه مشکلات هم به وجود نمی‌آید؛ بلکه اگر مردم ببینند که مسئولان در حال تلاش حداکثری برای حل مشکلات هستند، نسبت به شرایط موجود و البته آینده امیدوار می‌شوند.

در انتخابات شرکت می کنیم

انقلاب اسلامی و الگوی سوم از زن

برای فهم نقش و تأثیر زنان در نهضت انقلابی و سیر مبارزه با رژیم پهلوی ناگزیریم که تاریخ و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی بانوان را پیگیری کنیم.

شاید نقطه شروع این نوع فعالیت‌ها را باید در دوران مشروطه دانست که طیفی از زنان با حضور شورانگیز و مهم خود دست به فعالیت‌هایی سیاسی و اجتماعی زدند که همگی تحت دفاع از دین و خاک کشور انجام می‌شد. این زنان با حفظ حدود الهی و حجاب دست به اقدامات مهمی زدند که می‌توان در بین آن‌ها به دفاع از مشروطه، دفاع از مجلس ملی، دفاع از کشور، حمایت از تولیدات داخلی، دفاع از اولتیماتوم به روسیه و…. اشاره کرد. 

این سیر و فعالیت‌ها تا 1314 ادامه داشت و پس از آنکه رضاخان طی اصلاحات به اصطلاح فرهنگی خود برخی ممانعات و محدودیت‌ها نظیر حجاب گرفتن بانوان در اجتماع را مطرح ساخت، ما شاهد آن بودیم که اساساً دیگر آن شور و حجم فعالیت سیاسی و اجتماعی زنان رو به کاهش و سپس محو شدن رفت. این سکوت و عدم فعالیت زنان ادامه دار بود تا شهریور سال 1320 که رضاخان خلع شد و پسرش محمدرضا روی کار آمد. گرچه نسبت به دوران پدرش فضا کمی برای زنان بازتر شده بود، اما آلودگی مملو از فساد جامعه در دوران پهلوی فضا و تصمیم را به این سمت می‌برد که زنان در خانه بمانند و چندان در جامعه ظهور و بروز نداشته باشند. زنی که در جامعه تبلیغ می‌شد، زنی با مختصات و ویژگی‌های غربی بود و این درحالیست که قاطبه زنان ما سنتی و مذهبی بودند و ترجیح و حتی اجبار بر این بود که در خانه بمانند و چندان فعالیت سیاسی و اجتماعی در جامعه نداشته باشند. 

با شروع نهضت مبارزه حضرت امام خمینی(رحمة‌الله علیه) حکومت پهلوی دست به برخی اقدامات در راستای عفاف‌زدایی زد. انتشار مجلاتی نظیر زن روز، ترویج انگاره‌های فمنیستی، تضعیف بنیان خانواده و… همگی پس از سال 42 با سرعت و شدت بیشتری پیگیری شد. در چنین فضایی، برخی روشنفکران و علمای روشن‌ضمیر سعی کردند دست به یک مقابله با دو الگوی موجود بزنند. چیزی که در ادبیات امروزه انقلاب اسلامی «زن سوم» نام دارد در برابر آن سنت‌گرایی که زن را در پستو خانه قرار می‌داد و آن زن متجدد غربی مطرح شد. در آن دوران موضوع زنان و حضورشان در جامعه در اندیشه مرحوم امام خمینی از جدیت قابل توجهی برخوردار بود. اما طیف گسترده حوزه و جامعه مذهبی مثل امام نمی‌اندیشید و چندان ارزشی برای حضور زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی قائل نبودند. برای همین است که این تعبیر رهبری که فرمودند فرق سال 42 با 57 در این است که زنان در سال 57 کف میدان بودند، تعبیری دقیق و درست و البته ظریفی است. چراکه ما در سال 42 و در آغاز نهضت بخش فرهنگ‌ساز و آگاهی‌دهنده به خانواده را در میدان نداریم!

اما نکته اساسی این است که از سال 42 تا سال 57 یک فرهنگ‌سازی جدی در ایران شکل می‌گیرد که تفکر و اندیشه درمورد حوزه زنان را دگرگون می‌سازد. به طور مثال وقتی دکتر شریعتی کتاب فاطمه‌فاطمه است را می‌نگارند، در حقیقت در پی اصلاح اندیشه‌ای هستند که از حضرت زهرا و به تبع آن زن مسلمان چهره غیرحقیقی و نادرستی ارائه داده بود. دقیقاً مرحوم امام هم در همان دوران سخنان قابل توجهی ز حضرت زهرا دارند که در بین آنان در حقیقت الگوی حقیقی از زن مسلمان ایرانی را ترسیم می‌کنند. همچنین قابل توجه است که اهالی قلم نظیر محمود حکیمی، علی دوانی، شهید مطهری و… در آثار خود در زبان داستان و روایت‌نویسی سعی دارند چهره‌ای از زن اصیل مسلمان را احیا کنند که تا آن موقع مغفول مانده بود. این فعالیت‌های فرهنگی موچب شد پای زنان به مبارزه باز شود و هسته‌های زنان مبارز در ایران پدید آید. 

این زنِ مسلمان که الگوی سوم را در پیش می‌گرفت، اما در دهه‌های ۷٠و۸٠ با دو مانع و رقیب مواجه شد. از طرفی، دشمن چون از وجود انقلاب ضربه خورده بود، سعی کرد با پیگیری الگوی زن غربی، مختصات زن متجدد بر مبنای ارزش‌های مدرن را تبلیغ نماید. از آنسو هم جالب است که نگاه متحجرانه به زن به اشکالی وارد طیف‌های سیاسی شد و ارزش زن را در حد زینة‌المجالسی پایین آورد، یعنی امروزه هم در بین اصلاح‌طلبان و هم در بین اصولگرایان کسانی هستند که حضوز زنان را به مثابه شکل و فرم دموکراتیک پذیرفته اند اما چندان اعتنایی به این کنشگری ندارند. مساله مهم این است که آن زنِ الگوی سومی در طول این سالیان به خوبی یک موضوع را درک کرده است و آن کسب تخصص و دانش است تا بتواند در این دنیا و در این نزاع الگویی حرفی برای گفتن داشته باشد و بقای خود را استمرار بخشد.

انوشه سادات میر مرعشی
نقش زنان در انقلاب