مدیرالنفیسه

برگی از تاریخ اقتصادایران/ مظفرالدین شاه چقدر تسهیلات خارجی گرفت؟

هر چند بنیان دریافت تسهیلات از کشورهای خارجی را ناصرالدین شاه بنا نهاد اما تداوم این روند در دوره مظفرالدین شاه به نحو چشمگیری به کاهش ارزش پول ملی ایران منجر شد.

زهرا علی‌اکبری: مظفرالدین شاه در دوره 10 ساله سلطنت خود چهار وام خارجی گرفت که بخشی از این وام ها با هدف تامین مخارج سفر شاه به خارج از کشور دریافت شد.

مظفرالدین شاه در فاصله سال های 1275 تا 1285 خورشیدی سه بار به خارج از ایران سفر کرد . اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از کشورهای روسیه، اتریش، سوئیس، آلمان، بلژیک، فرانسه و در راه بازگشت از ترکیه (عثمانی) دیدن کرد. دو سال بعد، دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا در 17 فروردین 1281 آغاز شد و شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش، آلمان، بلژیک، فرانسه، انگلستان و ایتالیا بازدید کرد.

مسافرت سوم شاه به اروپا روز 16 خرداد آغاز شد و 4 ماه به طول انجامید. با هدف تامین مخارج این سفرها ایران از روسیه و انگلستان تسهیلات گرفت.

بر این اساس اولین تسهیلات خارجی دریافتی از سوی مظفرالدین شاه 22.5 میلیون منات برابر با 21.5 میلیون مارک بود. این وام در سال 1279 از کشور روسیه دریافت شد و موعد آن 75 ساله بود.

دومین وام خارجی دو سال بعد، در سال 1281 به مبلغ 10 میلیون منات برابر با 21.5 میلیون مارک از روسیه گرفته شد. دو سال بعد ، در سال 1283 ایران از بانک شاهنشاهی 200 هزار لیره برابر با 3 میلیون و 800 هزار مارک وام گرفت و در نهایت در سال 1284، یعنی یک سال پیش از درگذشت مظفرالدین شاه 100 هزار لیره برابر با دو میلیون مارک از انگلستان وام گرفت.

بر اساس اسناد ارائه شده در کتاب “کشف تلبیس"،مجموع این وام ها به مبلغ 80 میلیون مارک یعنی معادل 20میلیون تومان بود که سال ها بر دوش ملت ایران سنگینی می کرد. این تسهیلات نه برای آبادانی ایران و ایجاد زیرساخت که برای واردات کالاهای مصرفی و لوکس و سفر شاه و هیات همراهش به خارج از ایران مصرف شد از این رو ارزش برابری پول ایران با ارزهای خارجی را به شدت کاهش داد.

تا پیش از گرفتن وام های خارجی 25 قران ایران می توانست با یک لیره انگلستان برابری کند اما در 10 ساله 1270 تا 1280 خورشیدی یعنی 5 سال آخر سلطنت ناصرالدین شاه و 5 سال ابتدایی سلطنت مظفرالدین شاه قاجار ارزش برابری پول ایران نصف شد و 50 قران ایرانی با یک لیره انگلیس معاوضه می شد.

هر چند با توجه به تحولات صورت گرفته در صد و سی سال اخیر در واحدهای پول ایران و جهان امکان تبدیل دقیق تسهیلات خارجی دریافتی در عهد مظفرالدین شاه به پول امروز مقدور نیست اما با مقایسه قیمت اجناس و میزان درآمد مردمان در آن عهد می توان تصویری از مفهوم رقم 20 میلیون تومان در این دوران داشت.

هر تومان در این دوره با 10 قران برابری می کرد.هر قران ایران معادل با هزار دینار بود. در عین حال هر قران با 20 شاهی برابری می کرد . محمد علی خان سدید السلطنه در سال های نخست سلطنت مظفرالدین شاه از بوشهر به تهران و از انجا به مشهد سفر کرده است . وی در سفرنامه اش نرخ مواد خوراکی را نیز مورد اشاره قرار داده است . به گفته وی قیمت یک من گوشت ، برابر با سه کیلوگرم، در لاسجرد برابر با 1600 دینار یعنی یک قران و 600 دینار و در سمنان برابر با دو قران بوده است.در مهاماندوست این قیمت به 2.5 قران و در شاهرود به دو قران می رسید. قیمت سه کیلو گوشت در کرمانشاه 800 دینار و در قم 2.5 قران بوده است.

قیمت یک من پیاز 650 دینار، یک من شیر 800 دینار و یک من روغن 10 قران بوده است. به این ترتیب از مقایسه گزارش مکتوب باقیمانده از قیمت ها می توان به ارزش بیست میلیون تومان در آن دوران پی برد

نویسنده . زهرا علی‌اکبری