مدیرالنفیسه

‍ 
 این اتفاق در نوع خود حاوی چند پیام مشخص است. نخست اینکه دبیر شورای عالی امنیت ملی به جای برگزاری مراسم‌های معمول برای برادرش که با حضوری سیلی مسئولین همراه می‌شود و گاهی عملاً کل کشور در یک مجلس ختم جمع می‌شوند، ترجیح داده، مراسم در شهر خودش -اهواز- و بدون هرگونه تشریفاتی برگزار شود… 

رفتار علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی درباره فوت برادرش که برخلاف رویه مرسوم در فضای سیاسی کشور است، در نوع خود یک الگو محسوب می‌شود که باید رواج یابد اما شمخانی حتی مانع از انعکاس گسترده این مسئله از طریق امکانات دولتی شد؛ رویکردی که پیام‌های مهمی برای کارگزاران کشور به همراه دارد که اگر مورد توجه واقع شود، در افزایش اعتماد عمومی به مسئولان نیز تاثیر بسزایی خواهد داشت.

به گزارش «تابناک»؛ هادی شمخانی، برادر علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و شهیدان محمد و حمید شمخانی، به تازگی درگذشت. او که از کارشناسان برجسته و متخصص در حوزه نفت بود، سابقه حضور در جبهه‌های جنگ را داشت و پس از فوت او، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای طی پیامی درگذشت برادر دریابان شمخانی را تسلیت گفتند اما خبری از برگزاری مراسم تشییع و ختم با حضور مسئولان کشور نبود؛ اتفاقی که پرسش‌هایی را در پی داشت
 
 در این میان یک روایت تکان دهنده از این ماجرا پرده برداشت. احسان گل‌محمدی فعال رسانه‌ای در یادداشتی در خصوص دیدار غیرمنتظره شب گذشته خود با دبیرشورای‌عالی امنیت ملی در فرودگاه مهرآباد نوشت: «دیشب (شنبه ۲۷ مردادماه) نزدیک اذان مغرب در سالن انتظار فرودگاه مهرآباد تهران، دریابان شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی را دیدم. تنها بود، نه محافظی و نه خدم و حشمی. گوشه‌ای نشسته بود و سر در قرآن کوچکی داشت. فرصت خوبی بود تا سرکی به عالم خلوتش بکشم. سلام کردم، سرش را بالا آورد و همین طور که جواب سلامم را می‌داد نم دور چشم هایش را با دستمال پارچه‌ای سفیدی گرفت. شمخانی همیشه نبود، به زور لبخند می‌زد… پیراهن مشکی و چهره گرفته اش خبر از حزنی عمیق داشت… طاقت نیاوردم و از دلیل سیاه پوشیدنش پرسیدم… درفراق برادر، عزادار بود.

برادری که بعدا متوجه شدم از مهندسان برجسته صنایع نفت بوده و در واپسین ساعات پنج شنبه گذشته از دنیا رفته…. اما چرا من به عنوان یک خبرنگار تا شامگاه شنبه هیچ خبری در رسانه‌ها از آن ندیدم؟ به عنوان یک خبرنگار کمی شرمنده شدم که شاید درگیری مستمر من در پیگیری اخبار سیاسی و اجتماعی و … موجب بی توجهی به این خبر شده باشد، اما توضیحات شمخانی ابهام را مرتفع کرد: «با وجود این همه اخبارمهمی که در مورد شرایط اقتصادی کشور و تلاش دشمنان برای لطمه زدن به وضعیت اجتماعی و معیشتی مردم وجود دارد، عدم انتشارخبر فوت برادر من خیلی مهم است؟»

شمخانی عازم اهواز بود برای شرکت در مراسم تشییع و تدفین برادر. پس چرا با دو روز تاخیر؟! سوالم را این گونه پاسخ داد:«خانواده اشتباه کردند و منتظر حضور من شدند».

قبلا شنیده بودم که این فرمانده پرافتخار سال‌های دفاع مقدس در زمان شهادت دو برادرش که با فاصله حدود یک سال در عملیات‌های مختلف به شهادت رسیده بودند حاضر به ترک منطقه عملیاتی و حضور در مراسم تشییع و تدفین آن‌ها نشده بود، اما حالا چرا؟

پاسخش به شدت شرمنده ام کرد:«مگه الان درجنگ نیستیم؟»

از تاریخ مراسم تهران پرسیدم که گفت: «فرصتی برای برگزاری مراسم در تهران نداریم، ان شاالله مراسم اصلی را برادران شهیدش در روضه رضوان برگزار خواهند کرد».

وقتی که دستهایم را برای خداحافظی می‌فشرد گرمایی از امید و اشتیاق همه وجودم را فراگرفت. در ایامی که چی چی نیوز‌های داخلی و خارجی با راه اندازی هشتگ‌های مختلف بدنبال ایجاد شبهه در زندگی و وضعیت خانواده و فرزندان مسئولین کشور هستند مواجه شدن با مردان بزرگی که در کوره سوزان انقلاب و دفاع مقدس آبدیده شدند و هنوز هم با ایثار و از خود گذشتگی به دنبال اعتلای کشور و خدمت صادقانه به مردم هستند، جان را از عطر سحرآمیز مجاهدان وسنگر نشینان واقعی لبریز می‌کند.

چندی قبل که شمخانی برای سخنرانی در مراسمی تحت عنوان نشست رسانه در سالن همایش‌های صداوسیما حاضر شده بود دست اندرکاران برنامه، مصاحبه کوتاهی از 38 سال قبل که اوفرمانده سپاه خوزستان بود را پخش کردند که صحبت‌های آرمان خواهانه اش جمع حاضر را بشدت تحت تاثیر قرار داد. شمخانی بعد از پخش این مصاحبه به پشت تریبون رفت و با بغضی فرو خورده گفت: «آن زمان این درجه‌ها و عناوین وزیر و وکیل را نداشتیم. تشریفات و محافظ و تردد از پاویون فرودگاه را نداشتیم. اما اصولی داشتیم که می‌توانستیم به راحتی با مردم حرف بزنیم. باید برگردیم به جنس قبلی‌مان. البته بسیار سخت است. بسیار سخت».

این اتفاق در نوع خود حاوی چند پیام مشخص است. نخست اینکه دبیر شورای عالی امنیت ملی به جای برگزاری مراسم‌های معمول برای برادرش که با حضوری سیلی مسئولین همراه می‌شود و گاهی عملاً کل کشور در یک مجلس ختم جمع می‌شوند، ترجیح داده، مراسم در شهر خودش -اهواز- و بدون هرگونه تشریفاتی برگزار شود.

بر اساس اطلاع خبرنگار «تابناک»، در مراسم ختم برادر دریادار شمخانی که به واسطه استقبال گسترده مردم برای قدردانی از خانواده شهیدپرور شمخانی در مصلای اهواز برگزار شد، برخلاف رویه معمول خبری از گیت‌های امنیتی و بازرسی‌های معمول نبود و مراسم تشییع و ترحیم در سادگی کامل برگزار شد. شمخانی اجازه تعطیلی اداره یا استفاده از امکانات دولتی برای مراسم برادرش را نیز نداد و حتی درباره تبلیغ و اطلاع رسانی وسیع درباره این مراسم نیز تاکید کرده بود لازم نیست از این امکانات برای من استفاده شخصی شود.

نوع برخورد شمخانی برای حضور در این مراسم در عدم استفاده از پاویون، تیم امنیتی گسترده مرسوم برای مسئولان پیشین نیز حکایت از آن دارد که اصرار او برای کاهش تیم‌های حفاظتی در ایران اگرچه با مقاومت برخی مسئولین مواجه شد اما دست کم دبیر شورای عالی امنیت ملی که عالی ترین مقام امنیتی پس از رئیس جمهور است، در این زمینه خود در خط مقدم عمل قرار دارد.

به تعبیر دقیق‌تر، شمخانی این پیام را به وضوح داد که حتی استان‌هایی نظیر خوزستان که جزو اهداف دشمن برای ناامن‌سازی بوده‌اند نیز امروز از چنان امنیتی برخوردارند که عالی‌ترین مقامات بدون تیم حفاظت ویژه و ملاحظات امنیتی نظیر استقرار تیم چک و خنثی یا گیت در آنها حضور مداوم داشت و نگران اقدامات مخرب نبود. در واقع اقدام شمخانی فراتر از یک رویه شخصی و تاثیرگذار بر فضای امنیتی بخشی از کشور بوده و هرکس که این نوع رفت و آمد دبیر شورای عالی امنیت ملی را در انظار ببینید، به درستی احساس اطمینان می‌کند کشور از سطح بالایی از امنیت برخوردار است.

حتماً همین روحیه باعث شده تا شمخانی به عنوان چهره مقبول در خوزستان همراه با لبخندهای جنوبی‌های خونگرم مواجه شود و مردم خوزستان در روزهای سخت او را در آغوش گرم خود بگیرند و مراسمی ختمی با این شیوه اطلاع‌رسانی محدود، با سیل عظیم جمعیت که برای مراسم این برادر شهید همراه شود. ای کاش روحیه‌ای که در این یادگار دوران دفاع مقدس مشهود است، بیش از پیش در رفتار مسئولان نمایان بود و بدین ترتیب مردم حس بهتری در مواجهه با مسئولان‌شان داشتند.

امواج شایعه در دریای خزر/ چرا شایعات بر گفته‌های رسمی می‌چربد؟
 
توضیحات رییس جمهوری و وزیر خارجه درباره کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر هم سبب نشده تمام شایعات مربوط به انصراف ایران از آنچه سهم 50 درصدی ما در دریای خزر خوانده می‌شود در فضای مجازی فروکش کند و همچنان برخی تصور می‌کنند سهم ایران از دریای خزر نصفانصف بوده و حالا به 13 یا 11 درصد تقلیل یافته است.

این در حالی است که آقای روحانی تصریح کرده روسیه به 17 درصد اکتفا کرده و کشورهای جنوبی همچنان به گفت و گو ادامه می‌دهند.

یعنی سهم ایران هنوز قطعی و مشخص نشده و آقای ظریف هم شایعه تعیین سهم 11 درصدی را تکذیب کرده و توضیح داده توافق فعلی تنها دربارۀ امکان کشتی‌رانی و ماهی‌گیری است و مناطق خاص و مشترک هر یک از 5 کشور ساحلی مشخص شده‌اند وهنوز بر سر بستر و زیر بستر (منابع نفت و گاز) توافق نهایی حاصل نیامده است. ضمن این که اصل داستان در واقع رژیم انرژی است و اشتراکاتی که بر سر منابع داریم و نه امکان کشتی رانی یا ماهی گیری در همۀ دریا و هنوز تکلیف این فقره روشن نیست.

در این گفتار نمی خواهم به چند و چون این کنوانسیون بپردازم که در جای دیگر بر اساس داده های کارشناسان حقوق بین الملل می توان به آن پرداخت. این نوشته اما می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که افکار عمومی چرا در این فقره «شایعات» را بر «اخبار رسمی» و فضای مجازی را بر رسانه های معتبر ترجیح می دهند؟

اول: این اتفاق هم یک نشانۀ دیگر از بحران اعتماد در جامعه ایرانی است. این مثال را در نشستی در دفتر مطالعات رسانه ها نیز آوردم. در شامگاه 17 شهریور 1357 فرمانداری نظامی تهران در اولین روز حکومت نظامی در اطلاعیه ای تعداد کشته های میدان ژاله را کمتر از 100 نفر اعلام کرد. بعدها روشن شد که رقم دقیق همین است.

اما چهل سال است که از چند هزار شهید 17 شهریور صحبت می کنیم. جدای این که 100 شهید در یک تظاهرات شهری عدد بزرگی است علت اصلی این بود که مردم به فرمانداری نظامی باور نداشتند و اصل حکومت نظامی را که در دل دولت آشتی ملی برپا شده بود مردود می دانستند. هر چه سرمایه اجتماعی کاهش یابد اعتماد به اخبار رسمی هم کم می شود.

کم اعتمادی به اخبار مربوط به دریای خزر را می توان نشانه ای از کاهش سرمایه اجتماعی و بحران اعتماد دانست. همان گونه که میشل فوکو متفکر فرانسوی هم که 17 شهریور 57 در ایران بود عدد 4000 کشته را ذکر کرد. در حالی که شهدا ساکن تهران بودند و طبعا پیکرهاشان به بهشت زهرا منتقل و دفن شد و آمار 4000 نفر دیده نمی شود.

آن بی اعتمادی به این خاطر بود که درست در چنین روزی در مرداد ماه و کمتر از یک ماه قبل از جمعۀ سیاه، شاه در یک کنفرانس خبری شمار معترضان را دوسه نفر اعلام کرده بود! دو سه هزار نفر نه، فقط دو سه نفر!

وقتی آن اعداد غیر واقعی اعلام شد اعداد دیگر هم غیر واقعی تلقی شد.

دوم: از سال 79 به این سو روند سترون‌سازی رسانه‌های مستقل پی‌گیری شده است. چه با اقدامات فردی که اینک در همان زندانی است که روزنامه‌نگاران را در آن بندی می‌کرد و چه به خاطر حساسیت‌های فراوان و دلایل دیگر. وقتی رسانه‌های حرفه‌ای سترون و عقیم شوند میدان به دست «فیک نیوزها» و شایعه پردازها می‌افتد. به تعبیر ناصر خسرو «چون نیک، نظر کرد پَرِ خویش در آن دید / گفتا ز که نالیم که از ماست که برماست…»

سوم: خیلی از ما ایرانیان با عدد و نقشه بیگانه‌ایم. کافی است بدانیم هر یک از 5 کشور چقدر ساحل دارند. 5 عدد کاملا مشخص و با واحد کیلومتر است. مشکل تنها درباره ایرانیان داخل کشور نیست. مجری یک شبکه ماهواره ای فارسی زبان می گفت از میلیون ها کیلومتر دورتر به شما مردم ایران سلام می کنم و بنده خدا نمی دانست وقتی فاصله کره زمین تا ماه تنها 384 هزار کیلومتر است چگونه ممکن است از تهران تا لس آنجلس میلیون ها کیلومتر باشد؟! 

خیلی ها شاید فکر کنند خزر همین بخشی است که ما در نقشه ایران می بینیم حال آن که بسیار بزرگ‌تر است. چرا؟ چون در همۀ کلاس های درس نقشه نصب نکرده اند. همین حالا برای دفتر کارتان و حتی اتاق دختر یا پسرتان یا کلاس درس از مؤسسه گیتاشناسی نقشه تهیه کنید تا وقتی صحبت از اسراییل است بدانید دقیقا دعوا بر سر چیست و چرا می گویند باریکۀ غزه یا بلندی های جولان. 

در سال 59 تا جنگ شروع شد روزنامۀ اطلاعات هر روز جدولی منتشر می کرد که نشان می داد چه تعداد ازهواپیماها و تانک های دشمن هدف قرار گرفته اند. اطلاعیه ها جدا جدا قابل قبول بود ولی وقتی جمع زدند بعد از چند ماه دیدند ارقام غیر قابل باور می شود چرا که گاه از تعداد کل تانک های عراقی فراتر می رفت! آن اطلاعیه ها البته با منطق تبلیغات جنگ سازگار بود اما عدد نهایی با واقعیت نمی خواند و انتشار جدول متوقف شد. 

اگر از خردسالی با عدد و رقم و نقشه بزرگ شویم هر ادعایی را باور نمی‌کنیم. همان گونه که اگر بگویند در فلان بازی فوتبال یک تیم 30 گل به ثمر رسانده باور نمی کنیم یا اصل بازی را شوخی می پنداریم. اگر در کتاب های درسی بچه ها با نقشه کامل خزر و طول هر ساحل رو به رو شوند نیاز به توضیح اضافی نیست.

چهارم: در این قضیه با نگاه توطئه‌پندارانه می توان بی بی سی فارسی را به خاطر مصاحبه با آن آقای روس/تاجیک مسلط به زبان فارسی مقصر دانست که هر چند دوشنبه شب در مقام تصحیح و توضیح برآمد اما اثر منفی خود را برجای گذاشته بود. این شبکه البته بعدتر باز هم در صدد جبران برآمد و از جمله می توان به مصاحبۀ پُر نکتۀ امروز صبح با فریدون مجلسی اشاره کرد که اطلاعات مفیدی ارایه داد. هر چند که مسؤولیت گفته‌های کارشناسان الزاما با شبکه نیست و نظرات متفاوت مطرح می شود.

پنجم: اعتبار صدا و سیما هم آن قدر تنزل کرده که توضیحات کارشناسان آن قانع کننده نیست. نگاه ایدیولوژیک و سیاست‌زده نمی‌تواند به افکار دیگران مجال دهد و باز خوب است که امثال دکتر هرمیداس باوند و فریدون مجلسی در گفت و گو با رسانه‌های ماهواره‌ای توضیح دادند. صدا و سیما سراغ اینها نمی‌رود تا خدای ناکرده مردم صدای لیبرال‌های ملی‌گرا را نشنوند اما همین چهره‌ها بخشی از جامعه را از توهم نجات دادند.

ششم: یکی از تفاوت های کارشناسان با مردمان عادی در «هنر تفکیک» خود را نشان می دهد. من نویسنده اگر به یک کنسرت موسیقی بروم قادر به تفکیک صداها و سازها نیستم ودربارۀ کلیت کار و این که لذت برده ام یا نه نظر می دهم اما یک کارشناس موسیقی چنین نیست و می داند خواننده در کدام دستگاه می خواند. هنر تفکیک را اما به ما یاد نمی دهند و کسانی و دستگاه هایی اصرار دارند همه چیز را بر اساس کلیت و صفر و صد قضاوت کنیم و از این رو هنوز نمی خواهیم قبول کنیم اتحاد شوروی دیگر وجود ندارد و خیال می کنیم روسیه همان شوروی است. یا نمی خواهیم بپذیریم اسراییل یک کل نیست و درون خود تنوع دارد و در آن سرزمین هم دولت یهود هست هم دولت محمود عباس و هم حماس ولو این دو دولت اخیر زیر ضربات دولت اسراییل اند.

با این همه صحبت بر سر دریای خزر و منافع و سهم ما رخداد فرخنده ای است چون صبغۀ ایدیولوژیک ندارد و بحث عدد و رقم در میان است و به جای شعار و ادعا واقعیت ها باید بیان شود.

خیلی بد است که واکنش بخش قابل توجهی از مردم به خبرهای رسانۀ رسمی پاسخی از جنس بابا پنجعلی سریال پایتخت و با این لفظ باشد: الِکی می‌گه.

عصر ایران؛…