مدیرالنفیسه

              

بیشتر ما روایت مرحوم علی شریعتی از زن را با روایت او از حضرت فاطمه(س) و یا زینب کبری (س) می شناسیم. کتاب «فاطمه فاطمه است» نماد فهم آرمانی او از زن شده است. هرچند آثار و گفتار کمتر دیده شده دیگری مانند «زن در چشم و دل محمد» از او برجای مانده است اما  به هر روی نگاه شریعتی به تمامیت مسئله زن مورد توجهی در خور قرار نگرفته است. همچنین نمادهایی مانند هاجر برای فهم زن در اندیشه او مورد غفلت قرار گرفته و چنان که باید مطرح نشده است. برای ادای حق مطلب نوآوری های شریعتی که می توان آن ها همزمان نوآوری های فاطمی و اصیل و مبتنی بر سنت دانست، لازم است نگاهی به سایر عناصر نمادین و شاخص اندیشه او پیرامون زن بیافکنیم.

به تعبیر شریعتی، سرباز گمنام ادیان ابراهیمی یک زن است. او هاجر را به عنوان پرومته ادیان ابراهیمی و زنی که کعبه بر کاکل او می‌چرخد تصویر می‌کند.

او هجر اسماعیل، معنای هاجر در زبان حبشی، مهاجر و… را پیوند داده و از شبه‌مذهب انتقاد می‌کند. در آن سو از شبه‌مدرنیته نیز انتقاد می‌کند که این هر دو سبب انقیاد زن و فراموشی او شده‌اند.

یک زنِ کنیز و سیه‌چرده نماد ادیان ابراهیمی است؛ زنی همخانه خدا و دفن‌شده در ستون سوم کعبه. خداوند این زن را نماد کرد؛ زنی که همسر ابراهیم خلیل‌الله علیه‌السلام او را شایسته هووی خود‌بودن هم نمی‌دانست و قرار بود تنها بچه‌ای برای ابراهیم بیاورد.

چقدر نقش دکتر شریعتی در دمیدن حیات سیاسی و اجتماعی به زن بی‌بدیل است. چه شکوهمند گفت «به آنهایی که می‌گویند «زن» یک موجود ضعیفه است می‌گویم اگر این‌گونه بود چرا خداوند خانه خود را در آرامگاه «هاجر» قرار داد؟»

خدایِ بی‌جهت، در هجر اسماعیل جهت یافته و کعبه به سوی او دامن کشیده است. چه زیبا گفت شریعتی. و این مریم بود که یهوه خدای خشن و جبار یهود را که به زحمت نظری بر ویرانه دنیا می‌کرد، پدر و همسر کرد؛ مهربان و دلسوز کرد. کار کار یک زن است.

برای فهم عمیق‌تر نگاه شریعتی به زن می‌توان به گفتگوهای تنهایی دکتر شریعتی رجعتی داشت و از اسلامی انقلابی حرف زد که هدف غایی از محدودیت تعدد زوجات را تک‌همسری می‌داند یا درباره برده‌داری هدف غایی را الغای تام آن می‌داند. اسلام انقلابی به این معنا، به روح احکام وفادار است اما به کالبد آنها نه.

یعنی آنچه در خصوص زنان بوده، عدل زمانه و تلاقی اصلاح و انقلاب نزد رسوال الله (ص) بوده است. این نگاه نگاه متجسد و متجمد نیست، بلکه مجدد است. نگاه متجدد هم لزوماً نیست.

اسلام انقلابی، غرب‌گزین است؛ نه غرب‌ستیز مطلق است، نه غرب‌گرا. مثلاً  نگاه رهبر انقلاب و نگاه کسانی مانند آیت‌الله جوادی آملی در خصوص ورزش‌های زنانه در عرصه قهرمانی را مقایسه کنید. نگاه ایشان هم نحوی از اسلام انقلابی است. البته نگاه اسلام انقلابی اعم از نگاه امام (ره) و رهبر انقلاب است.

اسلام انقلابی، هاجر است؛ مدام در سعی است. مدام در هجرت و رفتن است و از فیکس‌کردن می‌پرهیزد. یک معنای هاجر، نامطمئن است و این معنا با کم‌ادعایی و همواره در جست‌وجو و جَست‌وپوبودن متلائم و سازگار است.

هاجر از هجر و هجران است. او در عین برتری خود را کوچک می‌بیند و چون کوچک است بزرگ است. چون نمی‌داند، می‌داند. به بیان دیگر، نادانی، دانایی است به این معنی که فکر نکنیم دانا هستیم. هاجر در عین دوری، نزدیک است. او به دنیا پشت می‌کند اما دنیا به دنبال اوست. یک معنای هاجر، فرارکرده یا گریزان است و چه زیبا گفت امام علی (ع) که دنیا مفر یا محل فرار است و نه مقر یا محل قرار. ممر و محل عبور است. او دنیا را آباد می‌کند و خود، آزاد از دنیاست. او از دنیا فارغ است، نه فارق. یعنی مسحور و اسیر دنیا نیست و دنیا هم اسیر او نیست، بلکه در عین استقلال اما با جهان پیوسته و متصل است (متصل فعال).

محسن سلگی، گروه فرهنگی الف

روزهای جشن میلاد آخرین فرستاده خدا را پشت سر گذاشتیم، اما خواست و دستور آن پیامبر بزرگ همچنان فراروی ماست؛ پیامبر اخلاق که تا ابد رحمتی برای همه عالمیان است. باید اذعان کرد که سوگمندانه هنوز هم بشریت به تمام آثار پربرکت و زندگی ساز مولود این ایام و اهداف رسالت او دست نیافته است. او آمد تا انسان ها را به کارهای شایسته فرمان دهد و از اعمال ناشایست بازبدارد، پاکیزه ها را بر آنان حلال نماید و ناپاکی ها را حرام. او می خواست بارهای سنگینِ تفرقه و جدایی و زنجیرهای سهمگینِ جهل و دشمنی را که بر دوش عقل و جان آدمیان است، بردارد و جهانی آکنده از زیبایی و نوعدوستی و صلح و رشد بسازد، و مومنان راستین و رستگاران واقعی تنها کسانی هستند که از خواسته ها و اهداف پیامبر پیروی و او را در این مسیر یاری کنند (سوره اعراف، آیه 157).

بدون شک، جدایی های بی دلیل و دشمنی های ساختگی که دشمنان امت بزرگ اسلامی هر روز طراحی و تشدید می کنند، اصلی ترین عامل این ناکامی ما و سوء استفاده بدخواهان ماست. آنان با دسیسه های پنهان و از طریق دست های خیانتکار میان مومنانی که به تصریح قرآن کریم برادر یکدیگرند، بذر بدبینی و جدایی می کارند و با غارت منابع ملی آنان محصول دلخواه خویش را درو می کنند. اگر امروز با دریغ و افسوس فراوان شاهد عقب ماندگی ها و محرومیت های نسبی ملت های مسلمان هستیم و از مجد و سیادتی که «الاسلام یعلو و لایعلی علیه» آفریده بود فاصله داریم، علت العلل آن را باید در غفلت از دشمنیِ دشمنان و گاهی نیز بدتر، اتخاذ آنان به عنوان «بِطانه» و محرم راز از سویِ برخی زمامداران و نخبگان جهان اسلام جست و جو کرد. از این رو، راه هدایت و رستگاری و نشانه تقوای راستین برای ما چیزی نیست جز اعتصام جمعی به ریسمان الهی و اجتناب از پراکندگی(سوره آل عمران، آیات 102 و 103).

یک نکته بس مهم در آیات شریف قرآن این است که برای رهایی از خطر سقوط در آتش تفرقه و درگیری تنها به وحدت و اجتماع بسنده نشده است. علاوه بر آن، از ائتلاف و الفت میان دلها نیز یاد شده است، و این بزرگ ترین تکلیف عالمان و هادیان جوامع مسلمان را آشکار می کند. اکنون ایجاد وحدتی همراه با محبت و دلبستگی باید در صدر برنامه های ما باشد. مگر پیامبری که اینک میلاد خجسته او را جشن گرفته ایم، نفرمود: «خَيْرُ المُؤْمِنِينَ مَنْ كَانَ مَأْلَفَةً لِلْمُؤْمِنِينَ، وَ لاَ خَيْرَ فِيْمَنْ لاَ يُؤلَفُ وَ لاَ يَألَفُ»؛ بهترين مؤمنان كسى است كه مؤمنان به او الفت مى گيرند، و در كسى كه با ديگران الفت نگيرد و ديگران نيز با او الفت نيابند خيرى نيست. و مگر نفرمود: «ألا اُخبِرُكم بِأفضلَ مِن دَرَجَةِ الصِّيامِ والصَّلاةِ والصَّدَقةِ؟ إصلاحُ ذاتِ البَينِ؛ فإنّ فسادَ ذاتِ البَينِ هِي الحالِقةُ»؛ آيا شما را به چيزى با فضيلت تر از نماز و روزه و صدقه (زكات) ، آگاه نكنم؟ آن چيز، اصلاحِ ميان مردم است؛ زيرا اختلاف و خصومت ميان مردم، كُشنده و از بین برنده است.

پیامبر رحمت (ص) در جای دیگری مقصود خود را این گونه توضیح داده اند:« ألا إنَّ فِي التَّباغُضِ الحالِقَةَ، لا أعني حالِقَةَ الشَّعرِ ولكِن حالِقَةَ الدّينِ»؛ هان ! دشمنى با يكديگر، از بین بَرنده است. مقصودم از بین برنده مو نيست! از بین برنده دين است.

تاکید مکرر امامین انقلاب اسلامی بر وحدت و همبستگی همه ملت های مسلمان دقیقاً ناشی از این دستورهای صریح در کتاب و سنت است. پیام همیشگی جمهوری اسلامی ایران خطاب به برادران مسلمان خود در سرتاسر جهان، این بوده و هست که: بیایید دست در دست یکدیگر گذاریم و جای دوست و دشمن را اشتباه نگیریم. هرچه صلابت و نفوذناپذیری است در برابر دشمنان مشترک به نمایش بگذاریم و تا جان در بدن داریم برای اجتماع و الفت میان خود تلاش کنیم. در این صورت است که شاهد تحقق کامل این توصیف حق تعالی خواهیم بود که فرمود: «مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّـهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ»( سوره فتح، آیه 29).

آرزو می کنم امت اسلام در عمل به آنچه او می خواست، موفق تر از همیشه باشد.

دکتر محسن اسماعیلی