معلمی سخت‌تر از گذشته
معلمی سخت‌تر از گذشته
هر سال 12 اردیبهشت سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری که به عنوان روز بزرگداشت مقام معلم نامگذاری شده بهانه‌ای برای تبریک به معلمان و اساتید و تاکید بر نقش و جایگاه آنها در نظام آموزشی و اهمیت‌شان در روند توسعه همه جانبه کشور و ضرورت توجه دولتمردان و حاکمان به شان و منزلت معلمان و چالش‌ها و مشکلات نظام تعلیم و تربیت است.
معلمی در آیات و روایات و در گفتار حکیمان، اندیشمندان و بزرگان یکی از برجسته‌ترین مشاغل بشری قلمداد شده و در عصر جدید هم معلمان همواره در ردیف گروه‌های مرجع اجتماعی و جزء اقشار تاثیرگذار جامعه هستند و علیرغم اینکه در طول بیش از یک دهه گذشته وضعیت مالی معلمان به دلیل محدودیت‌های شدید اقتصادی دولت ضعیف شده، ولی شان و جایگاه این شغل همچنان در ردیف مشاغل برتر هست و معلمین جزء گروه های مرجع جامعه هستند که مورد اعتماد مردم هستند. اما کار معلمی در طول یک دهه گذشته چه برای معلمینی که عاشقانه به شغل معلمی مشغول هستند و چه آنهایی که از سر وظیفه کار معلمی را انجام می‌دهند هر سال سخت‌تر از گذشته شده است. به دلیل اینکه مخاطبین شغل معلمی به شدت در طول 15 سال گذشته تغییر کرده و نسل های زد و الفا ظهور کرده‌اند. دانش‌آموزان به دلیل ارتباط ویژه‌ای که با کامیپوتر، اینترنت و فضای مجازی و انقلاب ارتباطات و اطلاعات دارند و همچنین به دلیل شکاف‌های شدید نسلی، نحوه مدیریت کلاسها و بطور کلی کار معلمی بسیار سخت شده به ویژه این وضعیت در کشورهایی که نظام سیاسی با رویکرد ایدئولوژیک دارند به مراتب از کشورهای دارای نظام سیاسی غیر ایدئولوژیک هستند سخت‌تر شده است. به عنوان نمونه حجاب یکی از موضوعات اجتماعی و مذهبی است که اختلاف نظرهای شدید بین نسل‌های جدید و گذشته بوجود آمده و این موضوع، کار را برای معلمان در مدرسه یا دانشگاه بسیار سخت می‌کند.
اتفاقی که امروز افتاد بخوبی موید این وضعیت است. امروز صبح جلسه‌ای در یکی از وزارت‌خانه‌ها داشتم 40 دقیقه ای زودتر از موعد مقرر رسیدم در ماشین نشسته بودم که متوجه شدم در 20 متری درب یک دبیرستان دخترانه ماشین را پارک کرده‌ام و همین طور که موبایل را چک می‌کردم متوجه شدم که دانش‌آموزان از ماشین‌های اولیا یا سرویس مدارس پیاده می‌شدند و به سرعت داخل مدرسه می‌رفتند تقریبا اکثریت دانش‌آموزانی که از ماشین‌ها پیاده می‌شدند مقنعه بر سر نداشتند و دور گردنشان بود و درصد خیلی کمی حجاب کامل داشتند. جالب این بود زمانی که دانش‌آموزان پیاده می‌شدند اولیا در کنارشان بودند و اولیا با این وضعیت پوشش فرزندشان، یک نوع سازگاری و پذیرش پیدا کرده بودند. خیلی تعجب کردم با یکی از معلمینی که ماشینش را پشت ماشین من پارک کرد وارد صحبت شدم خود را معرفی کردم و از ایشون سوال کردم که چرا دانش آموزان این نسل با نسل‌های قبل اینقدر متفاوت هستند ایشان گفت بچه های نسل جدید، دنیای بسیار متفاوتی با معلمان دارند و خیلی از دغدغه‌ها، ارزش‌ها و نگرانی‌های نسل قبلی با این نسل جدید متفاوت است و دانش‌آموزان دیگر حرف‌ها و توصیه‌های معلمان را هم نمی‌پذیرند و روی سبک و سیاق خاص زندگی خودشان حرکت می‌کنند. مسئله حجاب یکی از چالش‌هایی است که معلمان این روزها با آن مواجه هستند و صدها مسئله مذهبی و اجتماعی و عرفی دیگر هست که پیرامون آنها اجماع نظر مشخصی در جامعه و دولت وجود ندارد و حتی پیرامون قرائت‌های رسمی حکومت و قرائت عرفی و عمومی اختلاف نظر شدیدی وجود دارد. در کلاسهای دانشگاه این حساسیت‌ها بیشتر است و اساتید موظفند مراقبت لازم را برای حاکم کردن رویه‌های قانونی و سبک و قرائت رسمی حاکمیتی در کلاس بعمل آورند و این موجب برخی تضادها و مقاومت‌ها در کلاسهای درس می‌شود. همچنین تضاد در مصادیق رویکردهای سنتی و مدرن در عرصه‌های مختلف در نسل جدید با نسل‌های گذشته روز به روز در حال افزایش است و همه این مسائل باعث شده که به لحاظ رفتاری و کنشی اختلاف‌نظر بین معلمین و دانش‌آموزان، بین اساتید و دانشجویان روز به روز در حال افزایش باشد. گرچه برای خیلی از اساتید و معلمینی که از قرائت رسمی و حکومتی فاصله گرفته‌اند سازگاری با اکثریت دانش آموزان و دانشجویان به وجود آمده ولی بطورکلی شرایط کلاس‌داری برای معلمان سخت‌تر از گذشته شده است. دولت هم که در شرایط نامناسب اقتصادی قرار دارد امکان تامین شایسته منزلت و مسائل رفاهی معلمان و اساتید را ندارد شرایط کار برای معلمین با سختی بیشتری همراه شده است و حتی علیرغم اینکه عمده معلمان آینده در دانشگاه فرهنگیان مشغول به تحصیل هستند و با توجه تمام سخت‌گیری‌هایی که برای ورود به این دانشگاه صورت می‌گیرد ولی دانشجویان پس از چهار سال، تفاوت‌های چشمگیری به لحاظ رویکرد، نگرش و رفتار با وضعیت ورودی خود دارند و بخش قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان فاصله معناداری با قرائت رسمی حکومت پیدا می‌کنند و تعدد اینگونه مسائل، تضادها در نظام آموزشی را زیاد و شیوه‌های کلاس‌داری را پیچیده و سخت کرده است.
علاوه بر مشکلات و چالشهای هویتی و نسلی، بزرگترین چالش نظام آموزشی ایران، مسئله کمبود معلم، افزایش معلمان حق‌التدریسی و ساعتی و تراکم دانش‌آموزان در کلاسهای درس است. از دیگر موضوعات مهم و چالش‌برانگیز پیش‌روی نظام آموزشی، گسترش بی‌عدالتی آموزشی و افزایش خطر طبقاتی شدن سطح خدمات آموزشی است که همه این واقعیات بیانگر این است که نظام حکمرانی باید رویکرد کوچک‌انگاری نظام تعلیم و تربیت را از دستور کار خارج کند و برای ریل‌گذاری توسعه همه جانبه کشور مسائل آموزش و پرورش و عالی را در ردیف اولویت‌های اصلی خود قرار دهد.
غلامرضا کریمی استاد دانشگاه خوارزمی
